Ajun, một Vlogger, 32 tuổi, sống tại Quảng Châu đưa ra lời khuyên nghề nghiệp cho 8.400 người theo dõi, kể lại hành trình vượt qua tình trạng thất nghiệp kéo dài của cô. “Thất nghiệp ở tuổi 31, không hoàn thành được việc gì” - cô đăng trên blog vào tháng 12 năm ngoái.
Ajun hiện kiếm được khoảng 5.000 nhân dân tệ (700 USD) mỗi tháng thông qua quảng cáo trên vlog của cô, chỉnh sửa nội dung, tư vấn riêng và bán đồ thủ công tại các quầy hàng trên đường phố.
“Tôi nghĩ trong tương lai việc làm tự do sẽ được bình thường hóa” - cô nói. “Ngay cả khi bạn ở lại nơi làm việc, bạn vẫn cần có khả năng làm việc tự do. Tôi tin rằng nó sẽ trở thành một kỹ năng dự phòng, giống như lái xe vậy”.
Trung Quốc đang được chỉ đạo giải phóng “các lực lượng sản xuất mới”, với các chính sách của chính phủ nhắm vào các lĩnh vực khoa học và công nghệ hẹp bao gồm trí tuệ nhân tạo (AI) và robot.
Nhưng các nhà phê bình cho rằng điều đó tạo ra nhu cầu việc làm yếu hơn ở các lĩnh vực khác và có nguy cơ bỏ lại phía sau một thế hệ thanh niên có trình độ học vấn cao, những người đã bỏ lỡ đợt bùng nổ công nghệ vừa qua và tốt nghiệp quá muộn để có thể đào tạo lại cho các ngành công nghiệp mới nổi.
Con số kỷ lục 11,79 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học trong năm nay phải đối mặt với tình trạng khan hiếm việc làm chưa từng có trong bối cảnh tình trạng sa thải phổ biến ở các lĩnh vực cổ cồn trắng bao gồm tài chính, trong khi các công ty công nghệ hàng đầu thế giới như Tesla, IBM và ByteDance cũng đã cắt giảm việc làm trong những tháng gần đây.
Một hội chợ việc làm ở Trung Quốc - Ảnh: Reuters
Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên thành thị đối với khoảng 100 triệu người Trung Quốc trong độ tuổi 16-24 đã tăng vọt lên 17,1% trong tháng 7, một con số mà các nhà phân tích cho rằng đó là chưa tính đến hàng triệu người thất nghiệp ở nông thôn.
Trung Quốc đã không công bố dữ liệu thất nghiệp của thanh niên sau khi nó đạt mức cao nhất mọi thời đại là 21,3% vào tháng 6/2023, sau đó điều chỉnh các tiêu chí thống kê mới.
Hơn 200 triệu người hiện đang làm việc trong nền kinh tế tự do và ngay cả khu vực từng phát triển nhanh chóng này cũng gặp phải vấn đề dư thừa năng lực. Hàng chục thành phố của Trung Quốc đã cảnh báo về tình trạng quá bão hòa trong dịch vụ gọi xe trong năm nay.
Tình trạng dư thừa thậm chí còn lan sang cả công việc của chính phủ. Năm ngoái, Bắc Kinh tuyên bố cắt giảm 5% số lượng nhân viên và hàng nghìn người đã bị sa thải kể từ đó, theo các thông báo và tin tức chính thức. Tỉnh Hà Nam đã cắt giảm 5.600 việc làm vào đầu năm nay, trong khi tỉnh Sơn Đông đã cắt giảm gần 10.000 việc làm kể từ năm 2022.
Trong khi đó, các nhà phân tích cho biết 3,9 triệu sinh viên tốt nghiệp cao đẳng nghề của Trung Quốc hầu hết được trang bị cho các công việc sản xuất và dịch vụ cấp thấp, và những cải cách được công bố vào năm 2022 sẽ mất nhiều năm để khắc phục tình trạng thiếu đầu tư vào đào tạo từ lâu được coi là kém hơn so với các trường đại học.
Bộ trưởng Nhân sự Trung Quốc cho biết vào tháng 3 rằng Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với tình trạng thiếu thợ hàn, thợ mộc, người chăm sóc người già và “nhân tài kỹ thuật số có tay nghề cao”.
Yao Lu - nhà xã hội học tại Đại học Columbia (Mỹ) ước tính khoảng 25% sinh viên tốt nghiệp đại học ở độ tuổi 23-35 hiện đang làm những công việc không phù hợp với trình độ học vấn của họ.
Một nhà kinh tế Trung Quốc yêu cầu giấu tên cũng cho hay, nhiều người trong số gần 48 triệu sinh viên đại học của Trung Quốc có thể có mức lương khởi điểm thấp và đóng góp tương đối ít tiền thuế trong suốt cuộc đời của họ.
Người này nhận định: “Mặc dù không thể gọi họ là ‘thế hệ đã mất’ nhưng đó là sự lãng phí rất lớn về nguồn nhân lực”.
Làm nhiều việc cùng lúc
Lãnh đạo Trung Quốc hồi tháng 5 kêu gọi các quan chức coi việc tạo việc làm cho sinh viên mới tốt nghiệp là ưu tiên hàng đầu. Nhưng đối với những công nhân trẻ đang thất nghiệp hoặc vừa bị sa thải, tâm trạng rất ảm đạm.
Anna Wang, 23 tuổi, đã nghỉ việc tại ngân hàng nhà nước ở Thâm Quyến trong năm nay do áp lực cao và thường xuyên không được trả lương làm thêm giờ. Với mức lương khoảng 6.000 nhân dân tệ mỗi tháng “tôi phải làm công việc của ba người” - cô nói.
Các đồng nghiệp cũ của cô phàn nàn về việc cắt giảm lương trên diện rộng và chuyển sang các vị trí có khối lượng công việc khó quản lý, buộc họ phải từ chức. Wang hiện làm công việc bán thời gian với vai trò biên tập CV và là người mua sắm bí ẩn.
Tại cuộc họp giao ban tháng 7 dành cho các nhà ngoại giao nước ngoài về một cuộc họp kinh tế nhằm thiết lập chương trình nghị sự, các nhà hoạch định chính sách cho biết họ đã âm thầm kêu gọi các công ty ngừng sa thải, một người tham dự nói với Reuters.
Olivia Lin, 30 tuổi, rời ngành công vụ vào tháng 7 sau khi bị cắt giảm tiền thưởng trên diện rộng. Theo thông báo công khai, bốn văn phòng cấp quận ở thành phố Thâm Quyến của cô đã bị giải thể trong năm nay.
Cô nói với Reuters: “Ấn tượng chung là môi trường hiện tại không tốt và áp lực tài chính rất cao”.
Người trẻ
tìm việc ở Bắc Kinh - Ảnh: Reuters
Lin bây giờ muốn có một công việc trong lĩnh vực công nghệ. Cô không nhận được lời mời phỏng vấn nào sau một tháng tìm kiếm. Cô cho biết: “Điều này hoàn toàn khác so với năm 2021, khi tôi được đảm bảo có một cuộc phỏng vấn việc làm mỗi ngày”.
Bị loại khỏi thị trường việc làm và tuyệt vọng tìm lối thoát, thanh niên Trung Quốc đang chia sẻ những lời khuyên để sống sót trong tình trạng thất nghiệp dài hạn. Các hashtag "thất nghiệp", "nhật ký thất nghiệp" và "bị sa thải" đã nhận được tổng cộng 2,1 tỷ lượt xem trên nền tảng Xiaohongshu.
Người dùng mô tả những thói quen hàng ngày trần tục, đếm ngược những ngày kể từ khi bị sa thải, chia sẻ những cuộc trò chuyện khó xử với người quản lý hoặc đưa ra lời khuyên, đôi khi kèm theo những bức ảnh selfie đang khóc.
Chuyên gia Lu của đại học Columbia thông tin, những sinh viên tốt nghiệp thất nghiệp hiểu rằng việc đổ lỗi cho chính phủ về hoàn cảnh của họ sẽ vừa rủi ro vừa không hiệu quả. Đúng hơn, cô nói, họ có nhiều khả năng rơi vào cái gọi là "nội tâm hóa sự bất mãn và đổ lỗi" hoặc tâm lý "nằm bẹp", tức không hành động gì để cải thiện tình hình.
Trong khi đó, Ajun cho rằng những sinh viên tốt nghiệp nên hạ thấp tham vọng của mình. “Nếu chúng ta thực sự đã bước vào thời kỳ khó khăn thì tôi nghĩ những người trẻ tuổi có thể tích lũy kỹ năng hoặc làm điều gì đó sáng tạo, chẳng hạn như bán đồ qua mạng xã hội hoặc làm đồ thủ công".