Đây là phiên tòa luận tội thứ hai nhắm vào ông chỉ trong vòng một năm khi các nghị sĩ đảng Cộng hòa ngăn chặn kết tội liên quan đến cáo buộc về vai trò của ông trong vụ người biểu tình xông vào Điện Capitol hôm 6-1.
Cuộc bỏ phiếu của Thượng viện với tỷ lệ 57-43 đã không đạt được đa số 2/3 cần thiết để kết tội Trump với tội danh kích động nổi dậy sau một phiên tòa kéo dài 5 ngày trong cùng một tòa nhà từng bị những người bạo loạn tràn vào vào ngày 6-1 ngay sau khi họ nghe ông phát biểu với ngôn từ kích động.
Trong cuộc bỏ phiếu, 7 trong số 50 thành viên của đảng Cộng hòa ở Thượng viện đã tham gia cùng các đảng viên Dân chủ ủng hộ sự kết tội. Tuy nhiên vẫn còn thiếu 10 người bên phía Cộng hoà bỏ phiếu để việc kết tội ông thành công.
Trump rời nhiệm sở vào ngày 20-1, vì vậy không thể sử dụng luận tội để loại bỏ ông khỏi quyền lực. Nhưng các đảng viên đảng Dân chủ đã hy vọng việc kết tội có thể đảm bảo buộc ông phải chịu trách nhiệm về cuộc bạo loạn khiến 5 người trong đó có một sĩ quan cảnh sát thiệt mạng và tạo tiền đề cho một cuộc bỏ phiếu cấm ông không được phục vụ trong cơ quan công quyền nữa, đồng nghĩa với việc bít đường Trump quay trở lại tranh cử chức vụ tổng thống trong tương lai.
Đảng Dân chủ cho rằng nếu có cơ hội nắm giữ chức vụ trong tương lai, Trump sẽ không ngần ngại khuyến khích bạo lực chính trị một lần nữa.
Trong khi đó, các luật sư của Trump lập luận rằng những lời nói của ông tại cuộc biểu tình được bảo vệ bởi quyền tự do ngôn luận theo hiến pháp.
Trước đó, đảng Cộng hòa từng cứu Trump vào ngày 5-2-2020 khi chỉ có một thượng nghị sĩ trong hàng ngũ của họ - Mitt Romney - bỏ phiếu để kết tội và muốn loại bỏ ông khỏi chức vụ liên quan đến cáo buộc ông gây áp lực lên chính quyền Ukraine để điều tra cha con nhà Biden.
Kết quả bỏ phiếu luận tội Trump ở Thượng viện - Ảnh: Reuters
Trong phiên toà luận tội mới nhất, Romney đã bỏ phiếu đồng ý luận tội cùng với các đồng chí Cộng hòa là Richard Burr, Bill Cassidy, Susan Collins, Ben Sasse, Pat Toomey và Lisa Murkowski.
Lãnh đạo Đa số Thượng viện Mitch McConnell, người đã bỏ phiếu "không có tội", đưa ra những nhận xét gay gắt về cựu tổng thống sau phán quyết. Ông nói: “Không còn nghi ngờ gì về việc Tổng thống Trump phải chịu trách nhiệm về mặt thực tế và đạo đức trong việc kích động các sự kiện trong ngày 6-1. Những người xông vào tòa nhà này tin rằng họ đang hành động theo mong muốn và chỉ thị của tổng thống". Tuy nhiên dù lên án Trump gay gắt, McConnell lại chọn phe nói không.
Phiên toà luận tội Trump ở Thượng viện lần này được mở ra với bối cảnh những chia rẽ đang ngày càng gia tăng trong một nước Mỹ đang mệt mỏi vì đại dịch Covid-19 bên cạnh việc chia rẽ về đường lối chính trị, chủng tộc, kinh tế và xã hội.
Phiên tòa này vì thế đã "châm thêm dầu" vào cuộc chiến đảng phái ngày càng gay gắt ngay cả khi Tổng thống đảng Dân chủ Joe Biden, người nhậm chức vào ngày 20-1 sau khi đánh bại Trump trong cuộc bầu cử tháng 11 đã kêu gọi hàn gắn và đoàn kết sau bốn năm cầm quyền đầy sóng gió của người tiền nhiệm và sau một chiến dịch bầu cử bị chính Trump cáo buộc gian lận một cách vô căn cứ.
70% người Mỹ trưởng thành, bao gồm gần một nửa trên tổng số thành viên đảng Cộng hòa tin rằng Trump ít nhất phải chịu trách nhiệm một phần trong việc kích động cuộc tấn công ở Điện Capitol, nhưng chỉ khoảng một nửa cho rằng Trump nên bị kết tội kích động nổi dậy, theo một cuộc thăm dò do Ipsos thực hiện cho Reuters.
Trump, 74 tuổi, tiếp tục giữ vững vị thế trong đảng của mình với lời kêu gọi dân túy của phe cánh hữu và thông điệp "Nước Mỹ trên hết". Doanh nhân giàu có trở thành chính trị gia này đã cân nhắc việc tranh cử lại chức tổng thống vào năm 2024.
Trump chỉ là tổng thống thứ ba từng bị Hạ viện luận tội - một bước tương tự như một bản cáo trạng tội phạm - cũng như là người đầu tiên bị luận tội hai lần và là người đầu tiên phải đối mặt với phiên tòa luận tội sau khi rời nhiệm sở. Nhưng trong lịch sử Mỹ, Thượng viện vẫn chưa bao giờ kết tội một tổng thống bị Hạ viện luận tội.
Đám đông ủng hộ Trump xông vào Điện Capitol hôm 6-1 - Ảnh: Reuters
Các đảng viên đảng Dân chủ đã tiến lên trước với cuộc luận tội mặc dù biết rằng nó có thể làm lu mờ cố gắng vào những tuần đầu quan trọng trong nhiệm kỳ tổng thống của Biden.
Hạ viện đã chấp thuận một báo cáo luận tội Trump vào ngày 13-1 với 10 thành viên đảng Cộng hòa tham gia cùng phe Dân chủ. Cuộc bỏ phiếu đó diễn ra một tuần sau khi đám đông ủng hộ Trump xông vào Điện Capitol làm gián đoạn quy trình chứng nhận chính thức của quốc hội về chiến thắng của Biden, đụng độ với lực lượng cảnh sát, xâm nhập vào các phòng của Hạ viện và Thượng viện khiến các nhà lập pháp phải ẩn náu vì sự an toàn của chính họ .
Ngay trước khi nổi cơn thịnh nộ, Trump đã kêu gọi những người ủng hộ của mình tuần hành đến Điện Capitol, lặp lại những tuyên bố sai lầm rằng cuộc bầu cử đã bị đánh cắp thông qua gian lận bỏ phiếu trên diện rộng và nói với họ rằng "nếu bạn không chiến đấu thì đã từ chối hành động vì đất nước”.
Trong phiên tòa luận tội, 9 nhà lập pháp Hạ viện đóng vai trò là người điều phối phiên tòa và công tố viên, đã thúc giục các thượng nghị sĩ kết tội Trump để buộc ông phải chịu trách nhiệm về tội chống lại nền dân chủ Mỹ và ngăn chặn việc tái phạm trong tương lai.
Họ phát video chiếu cảnh về những kẻ bạo loạn tràn ngập bên trong Điện Capitol và đe dọa sử dụng vũ lực đối với các chính trị gia bao gồm Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi và Phó Tổng thống khi đó là Mike Pence. Các nhà quản lý Hạ viện cho biết Trump đã triệu tập đám đông đến Washington, ra lệnh cho đám đông tuần hành và sau đó đã không làm gì để ngăn chặn bạo lực leo thang.
Trong khi đó, các luật sư bào chữa cho Trump cáo buộc đảng Dân chủ không chỉ cố gắng bịt miệng Trump vì sợ một đối thủ chính trị đáng gờm như ông trong tương lai, đồng thời cố gắng hình sự hóa bài phát biểu chính trị mà họ không đồng ý của ông nhằm hủy bỏ tiếng nói của hàng chục triệu cử tri ủng hộ ông.
Các luật sư của Trump cho rằng phiên tòa là vi hiến vì ông đã rời nhiệm sở. Họ lập luận rằng những từ ngữ Trump sử dụng không khác gì những từ mà đảng Dân chủ sử dụng thường xuyên.
Trong phiên tòa luận tội trước đó của ông, Thượng viện đã bỏ phiếu trắng án cho Trump về hai tội danh: lạm dụng quyền lực và cản trở Quốc hội.
Hiến pháp Mỹ quy định việc luận tội là công cụ mà Quốc hội có thể dung để loại bỏ và cấm các ông chủ Nhà Trắng tương lai phạm tội “phản quốc, hối lộ hoặc các tội ác và tội danh nhẹ khác”.
Việc luận tội, một lần hiếm khi xảy ra, đã trở nên phổ biến hơn trong thời đại phân cực chính trị độc hại của nước Mỹ trong những thập kỷ gần đây. Trong 209 năm sau khi tổng thống đầu tiên của Mỹ, George Washington nhậm chức vào năm 1789, chỉ có một cuộc luận tội.
Trump phát biểu trước khi đám đông ủng hộ ông xông vào Điện Capitol - Ảnh: Reuters
Kể từ năm 1998, đã 3 lần xảy ra luận tội trong đó Trump chiếm hết 2. Andrew Johnson bị luận tội và được tuyên trắng án vào năm 1868 do hậu quả của Nội chiến Mỹ còn Bill Clinton bị luận tội vào năm 1998 và được tuyên trắng án vào năm 1999 vì những cáo buộc bắt nguồn từ một vụ bê bối tình dục.
Richard Nixon từ chức vào năm 1974 thay vì phải đối mặt với luận tội về vụ bê bối Watergate.
Việc Trump được trắng án không chấm dứt khả năng quốc hội có hành động khác chống lại ông, chẳng hạn như ra một nghị quyết chỉ trích hành động của ông.
Quá trình luận tội cần được đặt trong bối cảnh một cuộc chiến gay gắt vì tương lai của đảng Cộng hòa đang diễn ra. Một số đảng viên Cộng hòa - chủ yếu là những người ôn hòa và các nhân vật trung lập từng nhiều lần lên tiếng cảnh báo trước hướng đi của Trump đối với đảng của họ.
Những người chỉ trích đã cáo buộc Trump phá hoại các thể chế dân chủ, khuyến khích sự sùng bái cá nhân và theo đuổi các chính sách được xây dựng xung quanh chủ nghĩa "da trắng thượng đẳng" ở một quốc gia mà cơ cấu dân số không phải người da trắng ngày càng tăng.