Thu hồi đất bằng thông báo và quyết định
Có mặt tại tòa soạn Chuyên đề Công an TPHCM, nhóm 6 hộ dân ngụ KP.Tân Lộc, P.Phước Hòa, cùng trình bày: Cuối tháng 6/2020, các hộ dân nhận được nhiều thông báo "thu hồi đất" từ UBND TX.Phú Mỹ do Chủ tịch Nguyễn Văn Thắm ký. Tháng 7/2020, Trung tâm Phát triển quỹ đất đến từng nhà thực hiện việc kiểm kê đất đai, nhà cửa, vật kiến trúc... Sau nhiều lần họp với đại diện các hộ dân, một tấm bảng "thông tin công trình" được dựng lên với tên rất dài: "Đường quy hoạch N16 khu dân cư số 9 đô thị mới Phú Mỹ, P.Phước Hòa, TX.Phú Mỹ” (gọi tắt dự án "đường N16"). Chiều dài tuyến đường: "Từ lý trình km0 + 00 đến km0 + 680.91"(?!).
Công trình do Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng TX.Phú Mỹ làm chủ đầu tư; liên danh Công ty TNHH Tư vấn - Xây dựng An Dương và Công ty CP Tư vấn quản lý dự án Sao Việt làm tư vấn thiết kế; Công ty CP Đầu tư Công Chính làm tư vấn giám sát. Đơn vị thi công là liên danh Công ty TNHH Đại Phú Hiệp và Công ty TNHH Xây lắp - Dịch vụ Tân Thịnh. Ngày khởi công là 10/12/2021; thời gian thi công 18 tháng, dự kiến hoàn thành ngày 10/6/2023.
Các hộ dân tại tòa soạn Chuyên đề Công an TPHCM
Ngày 21/12/2022, UBND TX.Phú Mỹ ban hành hàng loạt quyết định (QĐ) "thu hồi đất" để thực hiện dự án đường N16 (do Chủ tịch Nguyễn Văn Thắm ký) và QĐ "phê duyệt kinh phí bồi thường, hỗ trợ (BTHT), tái định cư” (do Phó Chủ tịch UBND TX.Phú Mỹ Nguyễn Long ký). Cụ thể với 6 hộ dân như sau:
Hộ Trịnh Thị Cứu (SN 1952) bị thu hồi 145,6m2 đất nông nghiệp (NN) "đường nhựa", được duyệt giá bồi thường 4,519 triệu đồng/m2; căn nhà hơn 120m2 xây năm 2017 và sân gạch 48m2 không bồi thường vì "xây trên đất NN". Tổng kinh phí BTHT là 805,95 triệu đồng (làm tròn số).
Hộ bà Nguyễn Thị Liên - ông Trần Xuân Trí bị thu hồi 279,1m2 đất, chia làm "3 khúc" để bồi thường, gồm: 50m2 đất ở giá 11,211 triệu đồng/m2; 97,7m2 đất NN "đường nhựa", giá 4,519 triệu đồng/m2 và 131,4m2 đất NN "đường bê-tông" giá 2,811 triệu đồng/m2. Tổng kinh phí BTHT là 1,725 tỷ đồng.
Tương tự, hộ ông Vũ Mạnh Tùng - bà Đào Thị Nguyên bị thu hồi 152m2 (gồm 40m2 đất ở và và 112m2 đất NN "đường nhựa") với tổng kinh phí BTHT là 1,379 tỷ đồng.
Ba hộ còn lại đều được xác định là đất NN "đường nhựa". Trong đó, hộ bà Nguyễn Thị Lan Anh bị thu hồi 251,9m2 với tổng kinh phí BTHT 1,309 tỷ đồng; hộ bà Đỗ Thị Hồng Vân bị thu hồi 393,8m2 với tổng kinh phí BTHT là 1,877 tỷ đồng; hộ bà Nguyễn Thị Hiền - ông Đào Thế Uy bị thu hồi 150,8m2 với tổng kinh phí BTHT là 723,6 triệu đồng.
Cần giải quyết thấu tình, đạt lý
Không đồng ý với các QĐ phê duyệt kinh phí BTHT, tái định cư, cả 6 hộ dân đều có đơn khiếu nại theo quy định của pháp luật vào đầu năm 2023.
Bà Trịnh Thị Cứu trước căn nhà bị giải tỏa không được bồi thường, hỗ trợ
Bà Cứu trình bày: Ngày 16/01/2023, bà có đơn khiếu nại nhưng phải chờ đến 15 tháng 20 ngày mới nhận được QĐ số 2235/QĐ-UBND ngày 07/5/2024 do Chủ tịch UBND TX.Phú Mỹ ký "giải quyết khiếu nại (lần đầu)". Tại Điều 2 của QĐ số 2235/QĐ nêu rõ: "Trong thời hạn 30 ngày, kể từ ngày nhận được QĐ này, nếu không đồng ý với giải quyết của UBND TX.Phú Mỹ, bà Trịnh Thị Cứu có quyền khiếu nại đến Chủ tịch UBND tỉnh BRVT hoặc khởi kiện UBND TX.Phú Mỹ tại Tòa án theo quy định của pháp luật về tố tụng hành chính".
Cụ bà bức xúc: "Đang thực hiện việc khiếu nại, tôi giật mình khi nhận được QĐ số 2557/QĐ-UBND do Chủ tịch UBND TX.Phú Mỹ ký ngày 29/5/2024 về việc "cưỡng chế thu hồi đất". Thời gian bắt đầu thực hiện việc cưỡng chế diễn ra từ ngày 29/5 - 29/8/2024. QĐ cưỡng chế khiến tôi và gia đình vô cùng hoang mang, lo lắng".
Ông Trần Xuân Trí trình bày: Ngày 09/01/2023, gia đình ông gửi đơn khiếu nại, chỉ ra nhiều điểm bất thường, không hợp lý trong QĐ "phê duyệt kinh phí BTHT, tái định cư” của UBND TX.Phú Mỹ”. Chờ đến ngày 10/4/2014 (tròn 15 tháng), ông mới nhận được QĐ số 1638/QĐ-UBND "giải quyết khiếu nại (lần đầu)" của Chủ tịch UBND TX.Phú Mỹ. Giống như hộ bà Cứu và các hộ dân khác, gia đình ông "được quyền khiếu nại đến Chủ tịch UBND tỉnh BRVT hoặc khởi kiện UBND TX.Phú Mỹ”, nếu không đồng ý với giải quyết của UBND TX.Phú Mỹ.
Đang thực hiện quyền khiếu nại (lần 2) lên Chủ tịch UBND tỉnh BRVT thì ông bất ngờ nhận được QĐ "cưỡng chế thu hồi đất" số 2406/QĐ-UBND ngày 22/5/2024 của Chủ tịch UBND TX.Phú Mỹ. Thời gian cưỡng chế từ ngày 22/5 - 22/8/2024.
Tại biên bản do UBND P.Phước Hòa lập ngày 28/5/2024, ông Trí nêu bức xúc: "Hộ chúng tôi chưa đồng ý với QĐ số 2406/QĐ-UBND vì đang trong thời gian khiếu nại (lần 2) với UBND tỉnh BRVT chưa được giải quyết. UBND TX.Phú Mỹ ra QĐ cưỡng chế là trái với quy định, có dấu hiệu lạm quyền. Do đó, chúng tôi không đồng ý nhận QĐ số 2406...".
Căn nhà của Dương Minh Ánh được bồi thường hơn 3,55 tỷ đồng
Ngoài việc đề nghị xem lại các QĐ cưỡng chế thu hồi đất, các hộ dân khẩn thỉnh lãnh đạo TX.Phú Mỹ chỉ đạo làm rõ 5 vấn đề liên quan đến dự án đường N16:
Thứ nhất, việc triển khai dự án thiếu sự công khai, minh bạch. Nhiều hộ dân chưa nắm rõ thông tin về dự án, bản đồ quy hoạch chi tiết cũng như phương án BTHT, tái định cư được lập và lấy ý kiến của người dân theo quy định tại điểm a, khoản 2, Điều 69 Luật Đất đai 2013.
Thứ hai, người dân khi đóng thuế thì áp giá đất tại đường phố loại 1 "có điều kiện đặc biệt thuận lợi đối với các hoạt động sản xuất, kinh doanh, sinh hoạt có cơ sở hạ tầng đồng bộ, có giá đất thực tế trung bình cao nhất". Tuy nhiên, khi bồi thường thì biến thành đường phố loại 4 ("đường nhựa, đường bê-tông lớn hơn hoặc bằng 4m"), áp giá đất thấp hơn cả đường phố loại 3. Thực tế, đường hiện tại có tên "Phan Đình Phùng" nhưng không được ghi nhận mà đền bù theo loại đường "không tên".
Thứ ba, một số hộ xây nhà trên đất NN, sinh sống ổn định đã nhiều năm, nay bị buộc tháo dỡ toàn bộ nhà mà không hỗ trợ kể cả chi phí tháo dỡ, di dời cũng không được xem xét. Điều này là chưa đúng với tinh thần hỗ trợ, tạo điều kiện cho người sử dụng đất khi Nhà nước thực hiện thu hồi theo quy định của pháp luật đất đai.
Thứ tư, nhiều hộ bị thu hồi phần lớn diện tích đất và toàn bộ nhà nhưng không được xem xét hỗ trợ suất tái định cư, mặc dù phần còn lại của đất không đủ điều kiện để xây nhà hoặc không đủ diện tích để tách thửa theo quy định của UBND tỉnh BRVT. Hiện tại, các hộ này bế tắc không biết sẽ di dời về đâu?
Thứ năm, nhiều trường hợp bị giải tỏa được nhận số tiền "khủng", trong đó có hai hộ nguyên là cán bộ địa phương. Cụ thể: Hộ ông Nguyễn Quốc Đoạt bị thu hồi 1.563m2 (200m2 đất ở và 1,363m2 đất NN) được BTHT với tổng số tiền 8,955 tỷ đồng. Phần diện tích còn lại sau khi thu hồi, ông Đoạt xây biệt thự.
Hộ ông Dương Minh Ánh (nằm trên thửa đất được phân lô với hộ bà Cứu) bị thu hồi 403,6m2 (140m2 đất ở và 263,6m2 "đất NN đường nhựa"), được BTHT 6,34 tỷ đồng, trong đó riêng nhà và vật kiến trúc hơn 3,55 tỷ đồng...
Hỗ trợ pháp lý cho các hộ dân, Luật sư (LS) Nguyễn Nguyện Xuân Thảo - Giám đốc Công ty Luật Saigon Shield (Đoàn LS TPHCM), nêu quan điểm: Việc Chủ tịch UBND TX.Phú Mỹ ký ban hành QĐ cưỡng chế thu hồi đất trong khi QĐ thu hồi đất và QĐ về BTHT, tái định cư đang bị khiếu nại là điều cần được xem xét thận trọng. Dễ nhận thấy, việc giải quyết khiếu nại liên quan đến các QĐ về BTHT, tái định cư kéo dài quá lâu, nay lại bị cưỡng chế "cấp tốc" dẫn đến bức xúc của các hộ dân là có căn cứ.
Pháp luật về đất đai hiện hành quy định rõ trình tự thủ tục trước khi ban hành QĐ cưỡng chế. Thông tư số 30/2014/TT-BTNMT ngày 02/06/2014, quy định tại Điều 11 về "hồ sơ trình ban hành QĐ thu hồi đất, QĐ cưỡng chế thu hồi đất". Theo đó, hồ sơ thủ tục phải có trước ban hành QĐ cưỡng chế là "Báo cáo của UBND cấp xã nơi có đất thu hồi về quá trình vận động, thuyết phục người có đất thu hồi theo quy định nhưng không chấp hành việc bàn giao đất...".
Thực tế, UBND TX.Phú Mỹ ban hành QĐ cưỡng chế trước khi thực hiện công tác vận động, thuyết phục các hộ dân bàn giao đất. Điều này đi ngược với quy trình ban hành QĐ cưỡng chế thu hồi đất theo trình tự, quy định của pháp luật.