(CATP) Từ những phát triển tiệm tiến trong 15 năm đầu sau khi hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao, quan hệ Việt - Mỹ trong 5 năm gần đây đã có những phát triển nhanh chóng.
Các biến đổi sâu rộng trong tình hình quốc tế ở châu Á - Thái Bình Dương, tại biển Đông và việc Mỹ xoay trục sang châu Á, tái cân bằng chiến lược về mặt quân sự và thúc đẩy đàm phán Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) như nội dung kinh tế của chính sách châu Á mới đã tạo ra các xung lực cho quan hệ Mỹ - Việt.
Quan hệ hai nước gia tăng nội hàm chiến lược. Năm 2013, hai nước hình thành quan hệ “đối tác toàn diện”. Tháng 10-2013, ký Hiệp định “123” về Hợp tác sử dụng năng lượng hạt nhân vì mục đích hòa bình. Các phát triển của tình hình biển Đông nửa đầu năm 2014 có thể đã thay đổi đáng kể cách nhìn nhận của các giới ở Mỹ về Việt Nam; và mối quan tâm của dư luận Mỹ thể hiện qua việc Quốc hội Mỹ ra nghị quyết liên quan vấn đề biển Đông. Đến tháng 10, chính quyền Mỹ gỡ bỏ một phần lệnh cấm bán vũ khí sát thương cho Việt Nam. Tháng 6 năm nay, bộ trưởng quốc phòng hai nước ký Tuyên bố tầm nhìn chung về quan hệ quốc phòng.
Chiều 7-7-2015 theo giờ địa phương (tức sáng sớm 8-7 theo giờ Việt Nam), tại thủ đô Washington D.C, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng gặp gỡ đại diện các tầng lớp xã hội Việt Nam - Hoa Kỳ - Ảnh: TTXVN
Những tiến triển ấy đã thúc đẩy một sự kiện mang tính đột phá - Tổng bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam thăm chính thức Hoa Kỳ.
Tiêu điểm của chuyến thăm là cuộc hội đàm của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng và Tổng thống Barack Obama tại Nhà Trắng, ngày 7-7. Các nội dung thể hiện trong Tuyên bố về tầm nhìn chung Việt Nam - Hoa Kỳ và cuộc họp báo của Tổng thống Barack Obama và Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Nhà Trắng đã thể hiện tầm nhìn chiến lược và bao quát nhiều lĩnh vực cụ thể của quan hệ Việt Nam - Hoa Kỳ, với 6 nội dung sau đây.
Một là, hai bên đánh giá cao các thành tựu tổng quát của quan hệ song phương 20 năm qua; đồng thời, khẳng định mong muốn “làm sâu sắc quan hệ đối tác lâu dài, hướng tới tương lai quan hệ song phương”.
Hai là, tái khẳng định tiếp tục hợp tác song phương trong lĩnh vực quốc phòng và an ninh, như đã được đề cập trong Tuyên bố tầm nhìn chung về quan hệ quốc phòng Việt Nam - Hoa Kỳ.
Ba là, nhất trí phối hợp chặt chẽ với các bên tham gia đàm phán khác để hoàn tất sớm nhất có thể Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP); tiến hành những cải cách cần thiết nhằm đáp ứng tiêu chuẩn cao của Hiệp định TPP.
Bốn là, bàn bạc, trao đổi trên tinh thần thẳng thắn và xây dựng các vấn đề dân chủ, nhân quyền, tôn giáo. Hai bên khẳng định tiếp tục ủng hộ việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, bảo đảm mọi người, bao gồm cả những thành viên của các nhóm dễ bị tổn thương, không phân biệt giới, chủng tộc, tôn giáo hoặc khuynh hướng giới tính, và bao gồm cả người tàn tật, được hưởng đầy đủ các quyền con người.
Năm là, nhất trí cao và chia sẻ các nhận thức chung đối với hàng loạt vấn đề khu vực và toàn cầu: Từ các mối đe dọa an ninh truyền thống, phi truyền thống, thảm họa thiên nhiên, an ninh nguồn nước, biến đổi khí hậu, an ninh hạt nhân; các quyền tự do hàng hải và hàng không, an ninh và an toàn hàng hải, bảo đảm tất cả các hành động và hoạt động phải phù hợp với luật pháp quốc tế. Hai bên ghi nhận tầm quan trọng của một ASEAN đoàn kết, vững mạnh, và vai trò trung tâm của ASEAN trong cấu trúc chính trị - an ninh khu vực và Quan hệ đối tác chiến lược Hoa Kỳ - ASEAN.
Sáu là, hai nước bày tỏ quan ngại về những diễn biến gần đây ở biển Đông làm gia tăng căng thẳng, xói mòn lòng tin và đe dọa làm phương hại đến hòa bình, an ninh và ổn định; nhấn mạnh cần bảo đảm tất cả các hành động và hoạt động phải phù hợp với luật pháp quốc tế; phản đối việc ép buộc, hăm dọa, sử dụng hoặc đe dọa sử dụng vũ lực; ủng hộ giải quyết hòa bình các tranh chấp theo luật pháp quốc tế, theo Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS), Tuyên bố về ứng xử của các bên ở biển Đông (DOC), ủng hộ các nỗ lực nhằm đạt được Bộ quy tắc ứng xử của các bên ở biển Đông (COC).
Các nhận thức chung và những thỏa thuận cụ thể đạt được trong cuộc gặp Thượng đỉnh Việt - Mỹ tại Washington tháng 7 này, việc TPP sẽ được ký kết nay mai, cùng với việc Tổng thống Obama nhận lời thăm Việt Nam, sẽ làm cho năm 2015 trở thành một mốc son lịch sử, thúc đẩy quan hệ hai nước tiến bước vững chắc về phía trước, phục vụ lợi ích của hai dân tộc và vì hòa bình, ổn định và thịnh vượng tại khu vực quan trọng này của thế giới.
TS Nguyễn Ngọc Trường (Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và phát triển Quốc tế)