Chiều 24/11, tại Kỳ họp thứ 10, tham gia thảo luận tại hội trường về dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi), các vị đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đề nghị, lần sửa đổi này phải tạo ra một khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội trong kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo (AI).
Điều hành phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh cho biết, Luật Báo chí năm 2016 và các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo ra hành lang pháp lý quan trọng, góp phần thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của nền báo chí nước nhà trong thời gian qua. Báo chí đã không ngừng đổi mới về nội dung và phương thức hoạt động, khẳng định vai trò là tiếng nói của Đảng, Nhà nước, là diễn đàn tin cậy của nhân dân.
Báo chí cũng đã thực hiện tốt chức năng thông tin, tuyên truyền, định hướng dư luận xã hội, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tuy nhiên, sau hơn 8 năm thực thi, trước những thay đổi nhanh chóng của đời sống kinh tế - xã hội và sự phát triển của truyền thông số, pháp luật hiện hành về báo chí đã bộc lộ những hạn chế nhất định.
Để kịp thời thể chế hóa chủ trương của Đảng, đồng thời tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho báo chí phát triển theo hướng chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại trong giai đoạn tới, Chính phủ đã trình Quốc hội dự án Luật Báo chí (sửa đổi).
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh điều hành phiên thảo luận chiều 24/11
Tại phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Thanh đề nghị các vị đại biểu Quốc hội tiếp tục thảo luận một cách kỹ lưỡng, đa chiều, phân tích sâu sắc các nội dung này cũng như những vấn đề thực tiễn đang đặt ra, nhằm bảo đảm chất lượng, hiệu lực và hiệu quả của luật sau khi được ban hành.
Tạo khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội trong kỷ nguyên AI
Tham gia thảo luận tại Hội trường, đại biểu Phạm Trọng Nhân (Đoàn ĐBQH TP.HCM) cho rằng, Dự thảo Luật Báo chí được sửa đổi trong bối cảnh không gian thông tin toàn cầu đã thay đổi tận gốc rễ dưới tác động của trí tuệ nhân tạo (AI). Tốc độ lan truyền dữ liệu đã vượt xa tốc độ kiểm chứng của con người, và thông tin đã trở thành một dạng quyền lực mới, thậm chí là một vũ khí mới. Điều này tạo ra những thách thức an ninh phi truyền thống chưa từng có, đe dọa đến an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội.
Theo đại biểu, những gì đang diễn ra trên thế giới, từ việc "deepfake" lãnh đạo, thao túng bầu cử, đến tấn công tâm lý xã hội qua các clip và hình ảnh giả mạo do AI tạo ra lan truyền trên mạng xã hội vừa qua, đã gây lo lắng trong cộng đồng. Đây là một trong những ví dụ cho thấy không gian thông tin đã trở thành một không gian chủ quyền mới của quốc gia, báo chí chính là lực lượng giữ tuyến đầu trong không gian đó.
Nhất trí cao rằng cần thiết phải sửa đổi Luật Báo chí, đại biểu Phạm Trọng Nhân cho rằng, lần sửa đổi này phải tạo ra một khung pháp lý đủ mạnh để bảo vệ an ninh tư tưởng, an ninh nhận thức và an ninh xã hội trong kỷ nguyên AI.
Đại biểu Phạm Trọng Nhân (Đoàn ĐBQH TP.HCM) tham gia thảo luận
Góp ý cụ thể về quản lý các nền tảng xuyên biên giới, đại biểu cho rằng, Dự thảo luật hiện chưa có quy định nào ràng buộc các nền tảng xuyên biên giới như Facebook, YouTube hay TikTok. Trong khi đó, các lực lượng chống phá lại sử dụng chính những nền tảng này để triển khai deepfake, điều khiển thuật toán, tạo ra các xu hướng giả nhằm dẫn dắt tâm lý đám đông. Do đó, đại biểu kiến nghị Quốc hội bổ sung một chế định độc lập về các nền tảng xuyên biên giới. Bởi lẽ, không phải báo chí mà chính các nền tảng này mới đang nắm giữ quyền lực thao túng nhận thức xã hội.
Dự thảo Luật Báo chí phải yêu cầu các nền tảng này: Có đại diện pháp lý tại Việt Nam; Công khai thuật toán đề xuất nội dung; Gỡ bỏ tin giả trong vòng 24 giờ; Định danh tài khoản người dùng; Hợp tác truy vết các chiến dịch thao túng thông tin; Kết nối với hệ thống AI cảnh báo sớm của cơ quan chức năng.
Theo đại biểu, nếu không có hệ thống AI cảnh báo sớm, chúng ta sẽ luôn đi sau sự thật có thể tới 48 giờ. Trong thời đại AI, chỉ cần chậm 24 phút cũng đủ để gây ra khủng hoảng nhận thức cho một cá nhân, một tập thể, thậm chí cả xã hội.
Mặc dù một số quy định này nằm rải rác trong dự thảo Luật An ninh mạng (sửa đổi), mục tiêu của quy định đó là bảo vệ an ninh quốc gia. Luật Báo chí lại điều chỉnh một phạm vi hoàn toàn khác: đó là môi trường thông tin, chất lượng thông tin, dòng chảy thông tin và trách nhiệm phân phối thông tin. Vì vậy, theo đại biểu, Luật Báo chí bắt buộc phải đặt ra các nghĩa vụ về minh bạch thuật toán, cảnh báo sớm và xử lý thông tin sai lệch cho các nền tảng này. Nếu không, mọi nỗ lực bảo vệ chủ quyền thông tin sẽ chỉ mang tính hình thức.
Đại biểu cũng kiến nghị bổ sung một điều mới về "Bảo vệ nạn nhân bị thao túng thông tin" với ba nội dung chính: Quyền yêu cầu cải chính thông tin trên các nền tảng; Quyền yêu cầu truy vết nguồn gốc thông tin gây ra tin giả; Cơ chế bồi thường thiệt hại theo các quy định pháp luật liên quan.
Theo đại biểu, trong thời đại AI, tấn công truyền thông chính là tấn công an ninh quốc gia. Báo chí hiện nay không chỉ là phương tiện đưa tin, mà còn là "lá chắn nhận thức", là "tường lửa tinh thần" và là thiết chế bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, bảo vệ chủ quyền của đất nước trước làn sóng thông tin xuyên biên giới.
Nếu không có một nền báo chí mạnh, chính xác, có khả năng sử dụng AI, thì thông tin xấu độc sẽ lấn át thông tin chính thống, thuật toán sẽ dẫn dắt dư luận thay vì sự thật dẫn dắt. Khi đó, chủ quyền thông tin sẽ bị xâm hại ngay trong cuộc sống hàng ngày.
Do đó, dự thảo Luật Báo chí phải tạo ra một hành lang pháp lý để báo chí trở thành một năng lực mềm của quốc gia trong cuộc chiến bảo vệ tư tưởng trên không gian mạng. Đây không chỉ là luật của riêng ngành báo chí, mà còn là một trụ cột pháp lý trong chiến lược bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng.
"Khi máy móc có thể dựng hình, tạo tiếng nói, viết bài chỉ trong vài giây, thì đạo luật này phải trở thành một hàng rào pháp lý, một hàng rào đạo đức và một hàng rào kỹ thuật để bảo vệ sự thật. Việc sửa đổi luật lần này không chỉ nhằm mục đích để báo chí phát triển, mà còn là để quốc gia được an toàn, xã hội được ổn định và niềm tin của nhân dân được bảo vệ", đại biểu nêu quan điểm.
Cần tạo điều kiện để những tờ báo có thương hiệu tiếp tục phát triển
Đánh giá, vai trò, vị trí, nhiệm vụ của báo chí cực kỳ quan trọng đối với sự phát triển mọi mặt của đất nước, đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn ĐBQH TPHCM) nhìn nhận báo chí là sản phẩm truyền thông, có đặc tính riêng của nó, phải thâm nhập được vào nhận thức, tình cảm của con người, phải làm cho người đọc yêu thích và thấy cần thiết như thức ăn, nước uống, như không khí hàng ngày, và tự nguyện bỏ tiền ra mua báo, thì báo chí mới đạt được mục đích thành lập của nó, mới tự chủ về tài chính và tồn tại lâu dài trong công chúng. Đối với báo chí thì khả năng, phạm vi và mức độ thâm nhập vào độc giả là yếu tố quan trọng, đòi hỏi tài năng, kỹ năng, năng lực của báo chí, của cơ quan báo chí và của nhà báo.
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa (Đoàn ĐBQH TPHCM)
"Báo chí phải tốn bao nhiêu công sức để có được tài năng, kỹ năng, năng lực này, nhờ vậy, mới duy trì hoạt động lâu dài, nuôi sống và giữ được đội ngũ, bộ máy của mình trong sạch, trung thực, không vi phạm pháp luật. Cùng với đó, phải giữ gìn thương hiệu, vừa phải cạnh tranh với truyền thông "lá cải", chống truyền thông "giả mạo, lừa đảo, độc hại", lại còn phải tự chủ về tài chính và nếu có lợi nhuận thì còn đóng góp cho ngân sách của nhà nước"- đại biểu Trương Trọng Nghĩa nhấn mạnh.
Vị ĐBQH TP Hồ Chí Minh cũng đánh giá trên thực tế thời gian qua, nhiều nhà báo yêu nghề, yêu nước, thương dân đã không ngại dấn thân, chấp nhận hy sinh để hoàn thành nhiệm vụ. Trong đội ngũ báo chí địa phương hiện nay (cả báo in, phát thanh, truyền hình và điện tử), đại biểu Trương Trọng Nghĩa cho biết có những tờ báo đã làm được điều này và những tờ báo đó là vốn quý của nền báo chí.
Về việc sửa đổi Luật Báo chí lần này, đại biểu Trương Trọng Nghĩa đề nghị cần tạo điều kiện để những tờ báo đó tiếp tục phát triển. Luật cũng nên tạo hành lang pháp lý để báo chí của nhiều tỉnh, thành khác cũng phát triển theo hướng đó.
Theo đại biểu Trương Trọng Nghĩa, sau sáp nhập, Việt Nam đã có 8 tỉnh, thành phố có dân số từ 4 - 5 triệu dân; 9 tỉnh, thành có từ 3 - 4 triệu dân; 3 tỉnh, thành có dân số từ 2-3 triệu dân và 8 tỉnh, thành có dân số từ 1-2 triệu dân. Đặc biệt, ở hai đô thị lớn nhất, đông dân nhất cả nước là Hà Nội hơn 8 triệu dân và TP HCM hơn 14 triệu dân, đang có những tờ báo mà thương hiệu và tín nhiệm của nó vượt qua ranh giới của hai địa phương này.
"Báo chí địa phương cũng là cơ quan ngôn luận của tỉnh ủy, thành ủy, diễn đàn của nhân dân địa phương để truyền thông về những vấn đề, những nội dung đặc thù của địa phương, mà báo chí trung ương không thể và cũng không nên gánh vác hết. Các tỉnh, thành sau sáp nhập với dân số như trên là thị trường, cũng là nguồn lực của báo chí địa phương, nếu không được kiến tạo cho phát triển thì phải chăng sẽ rất lãng phí?"- đại biểu Trương Trọng Nghĩa đặt vấn đề.
Từ những phân tích nêu trên, đại biểu Trương Trọng Nghĩa nhấn mạnh theo tinh thần của Nghị quyết 66 của Bộ Chính trị về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới, đề nghị sửa đổi Khoản 6, Điều 16 của dự thảo như sau: "Cơ quan báo và phát thanh, truyền hình là cơ quan báo chí thuộc tỉnh ủy, thành ủy, có thể có nhiều loại hình báo chí, sản phẩm báo chí, cơ quan báo chí trực thuộc. Một số tỉnh ủy, thành ủy có thể thành lập cơ quan báo chí theo mô hình cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện theo quy định tại Khoản 5, Điều này".
Theo đại biểu, quy định như trên cũng phù hợp và đồng bộ với Khoản 1, Điều 16 là: "Cơ quan báo chí thực hiện một hoặc một số loại hình báo chí, có một hoặc một số sản phẩm báo chí, có cơ quan báo chí trực thuộc theo quy định của Luật này”.
Bên cạnh đó, cũng phù hợp và đồng bộ với Khoản 5, Điều 16 quy định: "Cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện là cơ quan báo chí có nhiều loại hình báo chí, cơ quan báo chí trực thuộc; có cơ chế đặc thù về tài chính; được thành lập phù hợp với Chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt", nên việc thành lập cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện của một số tỉnh ủy, thành ủy sẽ được quản lý bằng Chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, tránh việc thành lập mô hình này một cách tùy tiện.
Đồng thời, quy định như trên sẽ tạo điều kiện duy trì và tiếp tục phát triển cho các báo chí, sản phẩm báo chí, cơ quan báo chí địa phương đã tự chủ tài chính tương đối vững chắc nhiều năm, tại những địa phương có hàng triệu người đọc có khả năng mua báo hàng ngày, như Thủ đô Hà Nội hay TPHCM.
"Quy định như vậy cũng kiến tạo phát triển cho các tỉnh ủy, thành ủy của các địa phương khác xây dựng cơ quan báo chí theo mô hình này khi có đủ điều kiện, được Thủ tướng phê duyệt và cập nhật vào Chiến lược phát triển và quản lý hệ thống báo chí"- đại biểu Trương Trọng Nghĩa nói.
Đại biểu Trương Trọng Nghĩa đề nghị xây dựng Luật Báo chí sửa đổi theo tinh thần kiến tạo phát triển của Nghị quyết 66, với hành lang pháp lý thông thoáng, rộng mở, bao quát cả cái chung và cái riêng, cái hiện tại và tương lai.
Theo đó, việc cơ quan báo chí thuộc tỉnh ủy, thành ủy có cơ quan báo chí trực thuộc và có thể là cơ quan truyền thông chủ lực đa phương tiện sẽ không còn là cơ chế đặc thù của địa phương nào. Khi đó, địa phương nào có điều kiện thì làm ngay, chưa có thì chưa làm, trong tương lai phát triển đủ điều kiện thì triển khai.
"Báo chí thuộc tỉnh ủy, thành ủy địa phương chẳng những phải tuân theo Hiến pháp và pháp luật mà còn có sự quản lý của tỉnh ủy, thành ủy, của Chính phủ và bộ ngành. Thể chế và quản lý nhà nước cần kiến tạo phát triển, thay vì hạn chế, để báo chí đủ điều kiện đẩy lùi truyền thông "lá cải", chống truyền thông "giả mạo, lừa đảo, độc hại", qua đó đóng góp hiệu quả hơn vào sự phát triển của địa phương và của đất nước trong kỷ nguyên mới"- đại biểu Trương Trọng Nghĩa khẳng định.