Sáng nay (5/11), tại phiên thảo luận tổ về dự án Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT), các đại biểu Quốc hội (ĐBQH) đều thống nhất về sự cần thiết phải sửa đổi luật để đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, đặc biệt là sự phát triển "như vũ bão" của khoa học công nghệ, dữ liệu lớn và trí tuệ nhân tạo (AI).
Chưa xác định được "chủ thể của quyền sở hữu trí tuệ" đối với các sản phẩm do AI tạo ra
Đây là nhóm vấn đề thu hút sự quan tâm đặc biệt của các đại biểu, khi các quy định hiện hành chưa theo kịp tốc độ phát triển công nghệ. Đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung (Đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng) chỉ rõ, quy định tại Khoản 5, Điều 7 của dự thảo cho phép khai thác dữ liệu để huấn luyện AI nhưng cấm "khai thác thương mại" là điều kiện "rất khó đáp ứng".
Đại biểu Đinh Thị Ngọc Dung (Đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng)
Đại biểu phân tích, nếu giữ quy định này, toàn bộ hệ sinh thái AI trong nước sẽ rơi vào thế bế tắc: doanh nghiệp không dám đầu tư, viện nghiên cứu không thể chuyển giao. Đại biểu đề nghị thiết kế lại quy định, phân biệt rõ mục đích sử dụng phi thương mại (cho phép rộng rãi) và mục đích thương mại (cho phép có điều kiện, áp dụng cơ chế bồi hoàn hợp lý).
Đồng quan điểm, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga (Đoàn ĐBQH thành phố Hải Phòng) cho rằng, dự thảo đang tồn tại "khoảng trống pháp lý" khi chưa xác định được "chủ thể của quyền sở hữu trí tuệ" đối với các sản phẩm do AI tạo ra. Đại biểu kiến nghị bổ sung nguyên tắc: chỉ công nhận quyền SHTT đối với sản phẩm "có sự đóng góp sáng tạo mang tính quyết định của con người", đồng thời giao Chính phủ quy định chi tiết tiêu chí đánh giá.
Bên cạnh đó, các đại biểu cũng góp ý về các vấn đề kỹ thuật khác trong môi trường số như: cần có quy định rõ về sở hữu thuật toán, dữ liệu huấn luyện, mã nguồn mở và đề xuất tách riêng "một chương điều chỉnh về sở hữu trí tuệ trong môi trường số"; băn khoăn về ranh giới giữa "kiểu dáng công nghiệp phi vật lý" (như giao diện đồ họa) và "quyền tác giả". Đề nghị luật phải đưa ra các "tiêu chí mang tính nguyên tắc" để phân định rõ, thay vì giao hoàn toàn cho Chính phủ hướng dẫn; quy định bảo vệ quyền SHTT trên môi trường số (Điều 198B) "còn chung chung", thiếu cơ chế buộc các nền tảng xuyên biên giới phải cung cấp thông tin định danh đối tượng vi phạm.
Đồng quan điểm, đại biểu Tô Ái Vang (Đoàn ĐBQH thành phố Cần Thơ) cho rằng, mặc dù, dự thảo Luật đã có những sửa đổi bổ sung chính sách mới. Tuy nhiên, thực tiễn trong phát triển kinh tế số và công nghệ mới đặt ra nhiều thách thức, cần bổ sung thêm các chính sách. Cụ thể, đại biểu đề nghị cần bổ sung chính sách về AI, để xác định ai là chủ sở hữu, đối với các tác phẩm, sáng chế, được tạo ra hoàn toàn bởi AI và tư cách pháp lý của AI trong hoạt động sáng tạo, đồng thời trách nhiệm pháp lý thuộc về ai, khi AI vi phạm quyền Sở hữu trí tuệ của người khác?
Đại biểu Tô Ái Vang (Đoàn ĐBQH thành phố Cần Thơ)
Cùng với đó, cần bổ sung chính sách bảo vệ Sở hữu trí tuệ trong môi trường kỹ thuật số, đối với hoạt động vi phạm Sở hữu trí tuệ trên Internet, như: buôn bán hàng giả, diễn ra nhanh chóng và khó kiểm soát. Cần tăng cường hợp tác với các nền tảng số, có trách nhiệm cao hơn trong việc ngăn chặn và gỡ bỏ nội dung, sản phẩm vi phạm Sở hữu trí tuệ. Đồng thời, tăng cường cơ chế hợp tác quốc tế, để xử lý các vi phạm, có yếu tố nước ngoài. Theo đại biểu Tô Ái Vang, trong nền kinh tế dữ liệu, dữ liệu lớn là tài sản quan trọng, rất cần có các quy định pháp lý rõ ràng, về quyền sở hữu, khai thác và bảo vệ dữ liệu, tránh việc độc chiếm hoặc lạm dụng dữ liệu trái phép.
Góp ý thêm, đại biểu Tô Ái Vang cho biết, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định “Đối tượng quyền tác giả, bao gồm tác phẩm văn học, nghệ thuật, khoa học; đối tượng quyền liên quan, đến quyền tác giả, bao gồm cuộc biểu diễn, bản ghi âm, ghi hình, chương trình phát sóng, tín hiệu cáp, mang chương trình được mã hóa, tín hiệu vệ tinh, mang chương trình được mã hóa.”
Để phù hợp với tình hình thực tế hiện nay và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, đại biểu Tô Ái Vang kiến nghị ban soạn thảo xem xét, bổ sung 2 đối tượng phát sinh, đó là: đối tượng công nghệ số, trí tuệ nhân tạo và đối tượng là phóng viên, các tổ chức báo chí.
Đại biểu lý giải, hiện nay, AI đã tạo ra các tác phẩm như âm nhạc, văn học, nghệ thuật… Vì thế, cần có quy định rõ ràng về quyền tác giả, đối với các tác phẩm được làm ra và xác định chủ sở hữu, về quyền và trách nhiệm của người lập trình, của các nhà cung cấp dịch vụ trung gian và cơ chế phối hợp liên ngành, trong xử lý tranh chấp, khi có tình huống vi phạm bản quyền xảy ra.
Quang cảnh phiên thảo luận tại Tổ 11
Về bổ sung đối với đối tượng là các tổ chức, phóng viên báo chí, theo đại biểu Tô Ái Vang, các cơ quan báo chí và phóng viên cần một hành lang pháp lý để bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, giúp họ có thêm động lực, để đầu tư vào nội dung gốc, có chất lượng cao, thúc đẩy sự sáng tạo và đổi mới trong hoạt động báo chí chuyên nghiệp và thúc đẩy sự phát triển bền vững, của ngành truyền thông, trong bối cảnh kinh tế số. “Đặc biệt, Việt Nam đã tham gia các Hiệp định thương mại tự do thế hệ mới, đòi hỏi hệ thống pháp luật về Sở hữu trí tuệ, phải được sửa đổi, để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế, trong đó, đối tượng là các tổ chức, phóng viên báo chí phải được nội luật hóa, các cam kết này, là điều rất cần thiết”, đại biểu nhấn mạnh.
Lo ngại rủi ro thổi phồng giá trị tài sản sở hữu trí tuệ
Góp ý vào dự thảo Luật, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh (Đoàn ĐBQH thành phố Cần Thơ) nhất trí với quy định cho phép chủ sở hữu tự xác định giá trị và lập danh mục quản trị riêng đối với các quyền sở hữu trí tuệ chưa đáp ứng điều kiện để ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán. Tuy nhiên, theo đại biểu, dự thảo Luật hiện chưa làm rõ hoặc chưa dẫn chiếu đến quy định pháp luật nào về nội dung điều kiện để ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán. “Nếu không có cách hiểu thống nhất sẽ dẫn đến việc áp dụng khác nhau trong thực tế, ảnh hưởng đến giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn”. Đại biểu Nguyễn Tuấn Anh đề nghị làm rõ về pháp luật quy định, hướng dẫn về "điều kiện để ghi nhận giá trị tài sản trong sổ kế toán".
Bên cạnh đó, đại biểu cũng đề nghị làm rõ quy định về việc cho phép tự xác định giá trị khi góp vốn/huy động vốn có chứa đựng rủi ro về tính minh bạch và khách quan hay không? Liệu có thể dẫn đến tình trạng lách luật, thổi phồng giá trị tài sản, dẫn đến gây thiệt hại cho các cổ đông, nhà đầu tư khác.
Trưởng Đoàn ĐBQH thành phố Cần Thơ Nguyễn Tuấn Anh phát biểu
Phân tích kỹ hơn, đại biểu Nguyễn Tuấn Anh lo ngại, việc yêu cầu chủ sở hữu tự xác định giá trị có thể hạn chế vai trò của bên thứ ba. Nếu mình tự xác định, mình muốn đạt được giá trị do mình định đoạt rồi, bên thứ hai góp vốn với mình, hai bên cùng đồng thuận; vậy câu hỏi đặt ra là bên thứ ba họ sẽ làm gì? Trên thực tế có rất nhiều tổ chức định giá, vậy vai trò tổ chức này trong việc họ được tham gia định giá, nếu có họ tham gia vào liệu có khách quan hơn không?
“Tôi cho rằng, cần có thêm các quy định chi tiết, minh bạch mang tính khách quan trong việc xác định giá trị quyền sở hữu trí tuệ để tránh tạo ra rủi ro pháp lý sau này cũng như việc quản lý tài sản”, đại biểu nhấn mạnh.
Cùng mối quan tâm, đại biểu Lò Thị Luyến (Đoàn ĐBQH tỉnh Điện Biên) cho rằng, việc cho phép chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ tự xác định giá trị có thể dẫn đến không trung thực khi định giá (nâng cao lên so với giá trị thực), định giá không chính xác (thấp quá hoặc cao quá), khi chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ dùng quyền sở hữu trí tuệ để thực hiện các giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn theo quy định tại khoản này có thể gặp khó khăn trong giao dịch hoặc khi xảy ra tranh chấp thì các cơ quan có thẩm quyền xử lý cũng sẽ gặp khó khăn.
“Nếu quy định chung chung như dự thảo thì chủ sở hữu quyền sở hữu trí tuệ có thể sẽ dễ để tự xác định giá trị theo cách hiểu và cách làm mang tính cá biệt riêng lẻ nhưng sẽ mịt mù về hồ sơ thủ tục và việc tự định giá đó có đúng hay không, có sử dụng kết quả đó để thực hiện được các giao dịch thương mại, góp vốn, huy động vốn... hay không lại là một chuyện khác, tính khả thi của quy định này là khó”, đại biểu Lò Thị Luyến cho biết.