Đầu tàu hệ sinh thái khởi nghiệp
Dự thảo Văn kiện Đại hội đại biểu Đảng bộ TPHCM lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030 nhấn mạnh: Phát triển kinh tế nhanh, bền vững trên nền tảng đổi mới mô hình tăng trưởng, cơ cấu lại kinh tế theo hướng lấy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo làm động lực chủ yếu; đẩy mạnh quá trình chuyển đổi số, chuyển đổi xanh toàn diện; phát triển kinh tế tri thức, sáng tạo, có khả năng tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Trong đó, việc xây dựng những "kỳ lân công nghệ" là một hướng đầu tư lớn.
Theo Sở Khoa học và Công nghệ TPHCM, thành phố hiện dẫn đầu cả nước về số lượng startup và nguồn vốn đầu tư mạo hiểm. Hệ sinh thái gồm các vườn ươm, chương trình tăng tốc, cùng sự hiện diện của nhiều quỹ quốc tế đã tạo điều kiện để các DN công nghệ tăng tốc. Các chính sách như Đề án 672 hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp được đánh giá là động lực thúc đẩy, giúp TPHCM tiếp tục là nơi sản sinh và nuôi dưỡng các kỳ lân công nghệ.
"Kỳ lân công nghệ" PayPal, công cụ xử lý giao dịch thanh toán cho các nhà bán hàng trực tuyến, các nền tảng bán đấu giá và rất nhiều dịch vụ thương mại khác
Trong giai đoạn từ năm 2020 đến nay, một số công ty kỳ lân hoặc tiệm cận kỳ lân có trụ sở hoặc hoạt động chính tại TPHCM có thể kể ra như VNG Corporation - một trong những "kỳ lân" đầu tiên của Việt Nam, MoMo, Tiki, Sky Mavis, Be Group, Haravan, KPay... Tuy nhiên, do đặc thù ngành công nghệ, việc trở thành unicorn hay soonicorn cũng có thể thay đổi cùng với việc định giá công ty và gọi vốn các vòng tiếp theo.
TPHCM triển khai các chính sách hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp giai đoạn 2021 - 2025 theo Quyết định số 672/QĐ-UBND ngày 01/3/2021 của UBND TPHCM, bên cạnh đó là áp dụng các chính sách đặc thù về quản lý khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo trong Nghị quyết số 98/2023/QH15 của Quốc hội. TPHCM đã xây dựng và đưa vào vận hành Trung tâm Khởi nghiệp sáng tạo TPHCM nhằm phát triển nền tảng trực tuyến thúc đẩy hoạt động đổi mới sáng tạo Ho Chi Minh Open Innovation Platform (H.OIP).
Theo Sở Khoa học Công nghệ TPHCM, việc triển khai Đề án hỗ trợ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp (startups) đổi mới sáng tạo TPHCM giai đoạn 2021 - 2025 đã cho kết quả ban đầu khả quan. Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo của TPHCM được đánh giá là năng động nhất cả nước, trong đó chiếm 50% số lượng startups; 40% cơ sở ươm tạo và hỗ trợ khởi nghiệp; 44% lượng vốn đầu tư, 60% số thương vụ của cả nước. TPHCM cũng là địa phương đầu tiên có chính sách đặc thù về khởi nghiệp.
Trong giai đoạn 2016 - 2022, lượng vốn đầu tư mạo hiểm vào các DN khởi nghiệp Việt Nam liên tiếp tăng trưởng cao từ năm 2017 - 2022, đạt xấp xỉ hơn 2 tỷ USD; trong đó, hơn 60% DN gọi vốn thành công là của TPHCM. Năm 2023, theo thống kê của Crunchbase (nền tảng tìm kiếm thông tin về kinh doanh và startup), tổng số vốn đầu tư mạo hiểm huy động tại TPHCM là 502,7 triệu USD, đa số kỳ lân công nghệ hoạt động ở TPHCM.
Giai đoạn năm 2020 - 2021 đánh dấu làn sóng gọi vốn mạnh mẽ trong lĩnh vực fintech, thương mại điện tử và logistics. Báo cáo Vietnam Innovation & Tech Investment Report của Trung tâm Đổi mới sáng tạo Quốc gia (NIC) ghi nhận, Việt Nam, mà tâm điểm là TPHCM, thu hút hàng trăm triệu USD vốn ngoại. Tuy nhiên, từ 2022 trở đi, xu hướng toàn cầu thay đổi khi nhà đầu tư chuyển sang đánh giá khắt khe hơn về hiệu quả kinh doanh, lợi nhuận và tính minh bạch tài chính.
Trong giai đoạn đầu, fintech với ví điện tử MoMo, thương mại điện tử với Tiki, Sendo và game online với VNG, là những lĩnh vực dẫn dắt. Đến nay, dòng vốn đầu tư bắt đầu hướng nhiều hơn vào AI, điện toán đám mây, blockchain và giải pháp DN - những ngành được kỳ vọng tạo ra thế hệ kỳ lân công nghệ mới của TPHCM.
Nếu trước đây DN tập trung "chạy tăng trưởng", thì hiện nay, nhiều "kỳ lân" và soonicorn tại TPHCM phải tái cấu trúc để giảm chi phí, nâng cao quản trị và chứng minh khả năng sinh lời. Một số chuyên gia cho rằng, mật độ "kỳ lân" tại Việt Nam còn thấp so với khu vực, một phần vì thị trường chưa đủ lớn, một phần vì thiếu các tiêu chí đánh giá phù hợp.
VNG được định giá hơn 1 tỷ USD
Hướng tới trung tâm "kỳ lân" Đông Nam Á
Gần đây, một số chuyên gia đề xuất xây dựng chuẩn "kỳ lân" nội địa, với mức định giá từ 100 triệu USD trở lên, nhằm khuyến khích sự hình thành "tầng trung gian" của các DN tăng trưởng nhanh. Đây được xem là bước đi cần thiết để tạo ra nhiều DN có quy mô vừa, trước khi bứt phá thành kỳ lân toàn cầu.
Trong khi số lượng "kỳ lân" còn hạn chế, nhiều DN ở TPHCM đang được xếp vào diện "soonicorn" với định giá hàng chục đến hàng trăm triệu USD. Đây là nguồn lực quan trọng có thể trở thành kỳ lân trong 5 - 10 năm tới nếu nhận được hỗ trợ vốn, chính sách và nhân lực chất lượng cao. Với lợi thế về thị trường, nhân lực và hệ sinh thái khởi nghiệp, TPHCM được kỳ vọng tiếp tục là đầu tàu sản sinh "kỳ lân" của Việt Nam. Tuy nhiên, để đạt mục tiêu này, thành phố cần hoàn thiện khung pháp lý cho fintech, dữ liệu và blockchain; khuyến khích nghiên cứu - phát triển (R&D) và đào tạo nhân lực AI; có thêm chính sách hỗ trợ tài chính cho lớp doanh nghiệp "soonicorn".
Một trong những rào cản lớn nhất hiện nay là thiếu vốn tăng trưởng (các vòng gọi vốn series B, C). TPHCM có thể xem xét thành lập quỹ đầu tư mạo hiểm công - tư, với sự tham gia của cả Nhà nước và DN, nhằm rót vốn cho các startup có tiềm năng bứt phá. Song song đó, cần ban hành chính sách ưu đãi thuế cho nhà đầu tư thiên thần và quỹ mạo hiểm, giúp giảm rủi ro và khuyến khích dòng vốn nội địa. Ngoài ra, việc triển khai cơ chế sandbox trong lĩnh vực fintech, blockchain, AI sẽ tạo không gian thử nghiệm sản phẩm trong khuôn khổ pháp lý linh hoạt, thu hút thêm nhà sáng lập quốc tế và vốn ngoại.
Nguồn nhân lực chất lượng cao là yếu tố quyết định. TPHCM cần triển khai chương trình đào tạo 50.000 kỹ sư số đến 2030, tập trung vào AI, bán dẫn và an ninh mạng. Đồng thời, chính sách visa khởi nghiệp và ưu tiên cư trú cho chuyên gia công nghệ sẽ thu hút thêm tài năng quốc tế. Đặc biệt, thành phố nên khuyến khích mô hình spin-off từ đại học, cho phép giảng viên, sinh viên thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Đây là cách mà các trung tâm công nghệ lớn trên thế giới như Stanford (Mỹ) hay NUS (Singapore) đã tạo ra nhiều kỳ lân.
Việc mở khóa thị trường vốn thông qua cải cách thể chế, xây dựng chính sách đặc thù cho DN công nghệ là điều kiện cấp thiết
Ngoài ra, TPHCM có thể tổ chức diễn đàn đầu tư công nghệ thường niên, mời gọi các quỹ quốc tế. Song song, cần hoàn thiện hành lang pháp lý để hỗ trợ DN niêm yết cổ phiếu trong và ngoài nước, giúp kỳ lân huy động vốn qua kênh IPO, niêm yết lên sàn chứng khoán.
Nếu chỉ dựa vào dòng vốn ngoại, TPHCM khó duy trì tăng trưởng bền vững. Thay vào đó, bằng việc kết hợp chính sách vốn - hạ tầng - nhân lực - thị trường - quốc tế hóa, thành phố có thể tạo môi trường để đến năm 2030 hình thành thêm từ 7 - 10 kỳ lân công nghệ mới, vươn lên trở thành trung tâm đổi mới sáng tạo hàng đầu Đông Nam Á. Nếu tận dụng tốt các nguồn lực, TPHCM có thể không chỉ duy trì vai trò trung tâm startup của Việt Nam, mà còn vươn lên thành điểm sáng trong bản đồ công nghệ Đông Nam Á.
Việt Nam sẽ có nhiều "kỳ lân công nghệ" trong tương lai
Việt Nam đang dần trở thành "cái nôi" của start-up tại khu vực Đông Nam Á khi lượng vốn rót cho các dự án khởi nghiệp, đặc biệt là với mảng công nghệ ngày một tăng. Trong giai đoạn 2020 - 2022, số vốn đạt khoảng gần 2 tỷ USD và dự kiến giai đoạn 2023 - 2025 con số này sẽ đạt 5 tỷ USD. Theo đánh giá của Ngân hàng Phát tiển châu Á (ADB), Việt Nam sẽ sản sinh ra nhiều "kỳ lân" công nghệ trong tương lai là do sự trợ giúp rất tính cực từ chính sách.
Tại Diễn đàn Kinh tế TPHCM năm 2022, ông Philipp RÔsler, nguyên Phó Thủ tướng Đức, cố vấn VinaCapital Ventures nhận định, TPHCM có cơ sở để trở thành một "thành phố kỳ lân về công nghệ" trong tương lai.
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức lớn để đạt mục tiêu sau vài năm nữa, tỷ trọng kinh tế số sẽ tăng lên, chiếm 25% GRDP của TP (tăng gần gấp đôi mức hiện nay). Theo một nghiên cứu của WB, chỉ có khoảng 7% DN số tại Việt Nam có hoạt động kinh doanh được thúc đẩy, quyết định bởi thu thập và phân tích dữ liệu, thấp hơn mức trung bình của khu vực. Điều này cho thấy, chuyển đổi số, phát triển kinh tế số tại Việt Nam nhìn chung chưa đi vào chiều sâu.
Ông Philipp RÔsler cho biết, ở Đức có một hệ thống để đào tạo, nâng đỡ cho thế hệ kế tiếp về công nghệ, bao gồm đào tạo nghề. TPHCM cũng có thể bắt đầu bằng việc đào tạo về công nghệ với những công ty có thể hỗ trợ, cố vấn cho người trẻ tham gia, từ đó góp phần thúc đẩy số hóa nền kinh tế.