(CATP) Trong suốt hai năm chống chọi Covid-19, nhiều hoạt động văn hóa đều bị đình trệ. Thế nhưng, game show thì vẫn chiếm sóng truyền hình với đủ mọi chiêu trò thu hút khán giả, mà những ai quan tâm đến đời sống tinh thần của người Việt phải ái ngại. Sự bát nháo từ game show xuất phát từ nguyên nhân gì và do lỗi của ai?
Trong thời gian đại dịch toàn cầu hoành hành, một số game show mới cũng xuất hiện như The Only - 1 không 2 (ảnh 1), Chị em chúng mình, Chọn ai đây, Ghép đôi thần tốc (ảnh 2) hoặc Chân ái. Thế nhưng, sự dịch chuyển từ bão hòa đến thoái trào của game show là điều không khó để nhận ra. Hệ lụy ấy hoàn toàn do chất lượng các game show ngày càng dễ dãi và nhảm nhí. NSND Hồng Vân đã phải thốt lên "Game show, nhất là những game show hài đang giật văn hóa, giật thẩm mỹ xuống đến mức lệch lạc".
Hơn hai thập niên đầu của thế kỷ 21, người Việt đón nhận một món ăn tinh thần mới là game show. Đó cũng là giai đoạn đánh dấu sự phát triển vượt bậc của công nghệ truyền hình và sự tham gia của tư nhân vào lĩnh vực sản xuất các chương trình giải trí trên màn ảnh nhỏ. Có những công ty quảng cáo hoặc công ty truyền thông được thành lập chỉ nhằm một mục đích duy nhất là thực hiện game show. Game show giúp các đài truyền hình có được nguồn doanh thu lớn, mà hầu như không cần đầu tư gì về nhân lực và vật lực. Game show được dàn dựng bên ngoài đài truyền hình và được phát sóng theo một hợp đồng kinh tế khá chi tiết và cởi mở.
Đã có nhiều năm, đời sống văn hóa buộc phải thừa nhận khái niệm "quyền lực game show". Báo chí chạy theo tin tức về game show, doanh nghiệp thương lượng quảng cáo với game show và buồn vui của công chúng cũng được quyết định bởi game show. Những game show thuần Việt như Trúc xanh hoặc Đố vui để học dần dần nhường chỗ cho game show nước ngoài. Những game show mang ý nghĩa từ thiện xã hội như Ngôi nhà mơ ước, Lục lạc vàng, Vượt lên chính mình hoặc Như chưa từng có cuộc chia ly cũng thúc thủ trước sự cạnh tranh khốc liệt của những game show vui vẻ, trẻ trung. Game show tạo ra một thế hệ ngôi sao mới, điệu đà hơn mà cũng hời hợt hơn như Trấn Thành, Trường Giang, Hari Won, Ngô Kiến Huy, Xuân Nghị, Mạc Văn Khoa...
Ngoài game show Ai là triệu phú tương đối bền vững, thì số lượng game show ra đời vội vàng và biến mất nhanh chóng chẳng thể nào thống kê cho đầy đủ. Chỉ riêng ba thương hiệu ăn khách là Đài truyền hình Việt Nam, Đài truyền hình TPHCM và Đài truyền hình Vĩnh Long... đã nảy nở hơn 100 game show như: Ơn giời, cậu đây rồi!, Gương mặt thân quen, I can do that - Tôi có thể, Thần tượng Bolero, The Face - Gương mặt thương hiệu, Người bí ẩn, Hát mãi ước mơ, Thách thức danh hài, Ca sĩ bí ẩn, Làm vợ phải thế, Dạ khúc tình yêu, Phiên bản hoàn hảo, Mặt nạ ngôi sao, Sao nối ngôi, Tiếu lâm tứ trụ, Ban nhạc quyền năng, Tuyệt đỉnh song ca, Kịch cùng Bolero, Ca sĩ giấu mặt, Cười xuyên Việt, Bạn muốn hẹn hò, Vì yêu mà đến, Yêu là chọn, Giai điệu chung đôi, Cho phép được yêu...
Với sự bùng nổ về số lượng như vậy, vì sao lại bi quan về sự loay hoay thoái trào của game show? Ngoài quy luật hoa nở hoa tàn, thì một nguyên nhân quan trọng nhất để game show nước ta kém chất lượng là không biết lượng sức mình. Những nhà sản xuất cứ tranh nhau chiếm sóng rồi giở các chiêu trò chụp giật để hốt bạc nhất thời, mà không quan tâm đến giá trị đích thực của game show. Một trong những yếu tố khiến khán giả ngán ngẩm game show là sự "kịch" và "thô” quá mức, thậm chí có lúc ngôn từ chợ búa công khai xuất hiện trong các game show trên truyền hình.
Hiện nay có bao nhiêu game show do người Việt Nam nghĩ ra để phô diễn khả năng của người Việt Nam? Hầu như không có. Các game show ồn ào nhất, đều mua bản quyền từ nước ngoài, bằng tâm lý "thấy người ta ăn khoai thì mình cũng vác mai đi đào". Các nhà sản xuất không thèm chú ý rằng, phương Tây có kiểu giải trí của phương Tây, mà chưa chắc phương Đông đã theo đồng cảm và đồng tình. Mặt khác, một khi đã mua bản quyền của thiên hạ, thì những nhà sản xuất trong nước lại thổi phồng biên độ thẩm mỹ lên theo kiểu đao to búa lớn. Ví dụ, game show Siêu trí tuệ Việt Nam là một sự cưỡng cầu rõ nét.
Một cảnh phản cảm từ game show truyền hình
Với bản gốc là Super Brain từng làm mưa làm gió nhiều năm trước ở châu Âu, game show Siêu trí tuệ Việt Nam được Công ty DID Tivi mua bản quyền từ EndermolShine Group của Đức, rồi bắt tay với HTV2 - Đài truyền hình TPHCM để sản xuất phiên bản Việt. Tuy nhiên Super Brain (bộ óc siêu phàm) bùng lên thành hiện tượng toàn cầu khi được thực hiện tại Trung Quốc với tên gọi Tối cường đại não (bộ não xuất chúng). Với dân số hơn 1,4 tỷ người thì việc những người làm chương trình Tối cường đại não tìm kiếm những người có khả năng ghi nhớ sự kiện hoặc con số một cách phi thường, cũng không quá khó khăn. Khi nhập khẩu vào nước ta, Super Brain được lấy cái tên khá ngạo nghễ là Siêu trí tuệ Việt Nam. Một game show mà lạm dụng ngôn ngữ khua chiêng giống trống của quảng cáo, như một sân chơi dành cho những nhân vật đẳng cấp siêu phàm, thì không sớm vỡ trận mới lạ!
Nếu không có Covid-19, thì game show cũng sẽ lâm vào hoàn cảnh chợ chiều bi đát. Bởi lẽ, nhiều game show mà ít gương mặt. Giám khảo quay qua quay lại cũng chỉ mấy nhân vật ấy. Thí sinh thì hỏng sân chơi nọ liền tót sang sân chơi kia. Vì vậy, tính hấp dẫn giảm dần và tính nhăng nhố tăng lên khiến người xem ngán ngẩm.
Không giữ chân được công chúng bằng sự hay ho, thì kích thích sự tò mò của công chúng bằng sự nhảm nhí. Phát ngôn gây sốc của giám khảo hoặc hành vi lố lăng của thí sinh không còn hiệu quả nữa. Kỹ nghệ mới được triển khai chính là bới móc đời tư để bán rẻ một cách công khai. Chương trình Sau ánh hào quang từng tạo cơ hội cho diễn viên Lê Giang bêu riếu chồng cũ là danh hài Duy Phương. Hoặc chương trình Người ấy là ai thì nhân vật nam tham gia giới thiệu mình đang độc thân đã bị khán giả tố cáo là giả dối vì vẫn khoe ảnh chụp chung với bạn gái trên Facebook. Còn chương trình Hành lý tình yêu thì khuyến khích diễn viên Michiyo Phạm Ngà nỉ non về sự non kém tình dục của các quý ông...
Game show là một món giải trí đã nhàm chán và nguội lạnh. Vai trò quản lý và điều tiết của các đài truyền hình, cần phải được đặt ra như thế nào? Đời sống văn hóa đang cần sự thay thế thực đơn tinh thần bổ ích hơn những game show bát nháo như hiện nay. Danh hài Tấn Beo rất có lý, khi cho rằng: "Tôi nghĩ, khi game show đi xuống, nghệ sĩ có thời gian nhìn lại chính mình để khi trở lại, mang theo sự tích cực cho khán giả”.