Phiên thảo luận về dự án Luật Đất đai (sửa đổi) sáng 14/11 ghi nhận nhiều ý kiến liên quan chính sách thu hồi đất. Đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Nam Định) phản ánh, Hiến pháp quy định Nhà nước được quyền thu hồi đất, nhưng phải đủ các điều kiện “thật cần thiết”, theo luật định và vì mục đích quốc phòng, an ninh, hoặc để phát triển kinh tế - xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng.
Điều này, theo đại biểu Hoa, có nghĩa là dù thu hồi đất cho mục đích gì thì phải có yếu tố “thật cần thiết” và luật phải quy định. Thế nhưng, dự thảo luật thể hiện được nội dung này.
Đại biểu Mai Thị Phương Hoa nêu ý kiến
“Thời gian qua, khi các cơ quan nhà nước có thẩm quyền lập dự án thu hồi đất đã tự quy định và thuyết minh về sự cần thiết cho từng dự án, như vậy, sẽ tạo ra sự không thống nhất, dễ thực hiện theo ý muốn chủ quan của mình, có trường hợp tạo ra sự lạm dụng” – bà Hoa lo ngại.
Hệ quả là, có nhiều dự án sau khi được Nhà nước thu hồi đất và phê duyệt thì sau 10 - 20 năm vẫn chưa triển khai hoặc triển khai dở dang. Hoặc có dự án sau một thời gian triển khai thì thực hiện chuyển mục đích sử dụng đất, không giữ được mục đích ban đầu khi lập dự án. Như thế, bà Hoa chỉ ra, yếu tố “thật cần thiết” đã không được quan tâm và không thực hiện đúng ở những dự án này.
Do đó, để tránh những trường hợp tùy tiện, lạm dụng nêu trên, nữ đại biểu đề nghị cần quy định ngay trong Luật đất đai sửa đổi lần này những tiêu chí cụ thể để xác định thế nào là “thật cần thiết”, theo đúng yêu cầu của Điều 54 Hiến pháp năm 2013.
“Nếu luật Đất đai sửa đổi lần này mà không làm được việc này thì coi như chưa thực hiện đúng quy định của Hiến pháp” - đại biểu Hoa nhìn nhận.
Nhận định việc thu hồi đất là tiềm ẩn nhiều nguy cơ xung đột, đại biểu Tô Văn Tám (Kon Tum) dẫn chứng khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai, việc thu hồi đất để phát triển kinh tế - xã hội chiếm gần 70% trong tổng số khiếu nại, tố cáo.
“Người dân có thể chấp nhận hy sinh quyền lợi hoặc chịu thiệt nếu việc thu hồi đất đó cho mục đích quốc phòng, an ninh hoặc phát triển kinh tế - xã hội cho lợi ích của cộng đồng, nhà nước. Nhưng sẽ không chấp nhận thu hồi đất chỉ mang lại lợi ích cho cá nhân hoặc một nhóm người nhưng lại áp giá đền bù thấp mang tính áp đặt hay tạo kẽ hở cho trục lợi, lợi ích nhóm” - đại biểu Tô Văn Tám nhấn mạnh và cho rằng việc sửa đổi luật cần khắc phục được vấn đề này.
Cụ thể, đại biểu Tám chỉ ra, một điểm quan trọng để giải quyết vấn đề là cần làm rõ nội hàm của việc thu hồi đất cho phát triển kinh tế- xã hội vì lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng.
Đại biểu Tô Văn Tám tham gia thảo luận
Đề cập đến các trường hợp thu hồi đất, ông Tám nhận xét, cả luật hiện hành và dự thảo đều sử dụng phương pháp liệt kê để xác định các trường hợp thu hồi.
“Phương pháp này giúp cụ thể hoá từng trường hợp thu hồi, từng dự án. Tuy nhiên “lợi ích quốc gia, lợi ích công cộng” thường không cố định và phần lớn chưa phát triển, mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội là rất rộng và cũng theo hướng phát triển” – ông Tám bình luận và thắc mắc liệu những quy định theo phương pháp này có bao quát hết và dự liệu hết các trường hợp, các dự án sẽ phát sinh trong quá trình phát triển hay không?
Mặt khác, khi nói tới thu hồi đất, theo đại biểu Tám, nghĩa là việc chính quyền nhà nước thu hồi đất đai của chủ thể này trao cho một chủ thể khác bằng một mệnh lệnh hành chính, do đó nó tiềm ẩn nhiều nguy cơ xung đột, nhiều nguy cơ lạm quyền gây bức xúc trong nhân dân. Vì thế, đại biểu cho rằng, nên chăng xem xét cách tiếp cận vấn đề theo hướng những dự án vì mục đích quốc phòng, an ninh, những dự án phát triển kinh tế - xã hội mang tính chiến lược quy định sự phát triển một vùng, một khu vực, một tỉnh, của cả nước, hoặc các công trình công cộng thì thu hồi.
“Các dự án phát triển kinh tế đơn thuần thương mại theo quy hoạch, mang lại lợi ích chủ yếu cho nhà đầu tư thì thương lượng với người dân để mua lại hoặc thoả thuận cho họ góp vốn bằng quyền sử dụng đất. Trong quá trình thương lượng đó có sự tham gia của chính quyền với tư cách là chủ thể quản lý đất đai” – ông Tám góp ý.
Trong khi đó, đại biểu Phan Thái Bình (Quảng Nam) cho rằng cần nhận thức rõ vấn đề tự thỏa thuận giữa doanh nghiệp và người dân giới hạn ở mức độ nào, thỏa thuận về vấn đề gì.
Đại biểu Phan Thái Bình chia sẻ góc nhìn về thu hồi đất
“Ở đây ta đặt vấn đề về thỏa thuận chuyển nhượng quyền sử dụng đất hay thỏa thuận về giá đất. Tôi nghĩ đây là vấn đề cần xác định rõ. Thể chế hóa vấn đề này cần đánh giá kỹ hơn, lấy ý kiến rộng rãi hơn, tổng kết thực tiễn” – đại biểu Bình yêu cầu.
Nêu thực tế, đại biểu của Quảng Nam cho biết, ở cùng một khu vực, nếu Nhà nước thu hồi đất cho các dự án vì lợi ích quốc gia, công cộng đền bù theo giá nhà nước, còn doanh nghiệp thỏa thuận cho dự án thương mại thì giá cao hơn, từ đó dẫn đến khiếu nại, phức tạp.
Từ đó, đại biểu Bình lưu ý, việc tự thoả thuận có thể thực hiện giữa doanh nghiệp với người dân trong quyền sử dụng đất, góp vốn... Còn về giá, thì nên thống nhất một mức giá theo giá nhà nước để đảm bảo công bằng, khách quan.
“Chỗ này cần quan tâm cơ chế kiểm soát thỏa thuận thế nào, đến giới hạn nào, ai kiểm soát vấn đề này. Vai trò quản lý của nhà nước trong vấn đề này như thế nào” – ông Bình nêu ý kiến.
Liên quan đến việc định giá đất, đại biểu lưu ý, “giá thị trường” là vấn đề rất khó. Do đó, đại biểu đề nghị cần quy định thật kỹ tiêu chí, điều kiện, căn cứ pháp lý, thực tiễn, cơ sở tham khảo, hội đồng định giá thành phần thế nào đảm bảo giá sát với giá thị trường.
“Đã nói giá thị trường thì lúc lên lúc xuống. Báo cáo Quốc hội, giá đất Quảng Nam 2017 - 2018 rất cao, nhưng 2019 do dịch bệnh lại xuống” – ông Bình khuyến cáo bằng ví dụ cụ thể.