Nhà cửa, tài sản trôi sông
Từ đầu tháng 5 đến nay, nhiều địa phương ở ĐBSCL như: An Giang, Cần Thơ, Hậu Giang, Trà Vinh... liên tiếp ghi nhận hàng chục vụ sạt lở khiến nhà cửa, tài sản, đường giao thông bị thiệt hại. Ngày 25/5, Sở Nông nghiệp và Môi trường (NN&MT) tỉnh An Giang cho biết, trong 3 ngày qua, trên địa bàn huyện Chợ Mới và huyện Châu Thành đã xảy ra liên tiếp 4 vụ sạt lở. Tại huyện Chợ Mới, khoảng 9 giờ sáng 22/5, xuất hiện vết nứt dài khoảng 20m ven rạch Ông Chưởng (ấp Long Định, xã Long Kiến). Trong khu vực vết nứt có 1 căn nhà xây dựng kiên cố, nguy cơ đổ sập xuống rạch bất cứ lúc nào. Cùng ngày, tại ấp An Thị, xã An Thạnh Trung, tuyến đường Vàm Cái Hố bất ngờ bị sụt lún trên chiều dài khoảng 30m, ăn sâu vào nửa mặt đường.
Trước đó một ngày, sạt lở xảy ra tại ấp An Phú, xã An Hòa, huyện Châu Thành trên đoạn đường nhựa nông thôn dài khoảng 50m. Đất sạt ăn sâu gần hết mặt đường, sát chân móng 7 căn nhà dân. "Nhà tôi nằm ngay mép vực, chỉ cần một trận mưa lớn hay dòng nước xiết là có thể trôi xuống sông. Giờ chúng tôi không biết đi đâu" - ông Võ Minh Phương, người dân ấp An Phú lo lắng nói. Theo ông Phương, đoạn đường này vừa được xây kè chống sạt lở, mới hoàn thành chưa lâu thì toàn bộ hệ thống kè, trụ cọc, rọ đá bị kéo trôi sông.
Vào lúc 7 giờ sáng 18/5, người dân khu vực bờ sông Ông Chưởng (thuộc xã Long Điền B, huyện Chợ Mới) nghe tiếng rắc rắc phía sau bếp, liền tháo chạy khỏi nhà. Chỉ trong tích tắc, đoạn bờ sông chiều dài 70m, sâu 5 - 6m sụp xuống, kéo theo phần sau 10 căn nhà bị ảnh hưởng, ước thiệt hại khoảng 2 tỷ đồng.
Một khu vực sạt lở trên sông Hậu, thuộc địa bàn tỉnh Sóc Trăng
Tại huyện Châu Thành, tỉnh Hậu Giang đã xảy ra 4 vụ sạt lở khiến giao thông bị chia cắt, nhà cửa bị ảnh hưởng, vườn tược thiệt hại nặng nề. Theo đó vào sáng 07/5, trên địa bàn xã Phú Hữu đã xảy ra sụp đất, sạt lở bờ kênh Mái Dầm với chiều dài 35m, sâu 5m, diện tích mất đất 175m2, sụp mất đường bê tông rộng 2m, ước thiệt hại 178 triệu đồng. Đến chiều cùng ngày, tại địa phương này tiếp tục xảy ra 2 vụ sạt lở, với tổng chiều dài 40m, sâu từ 5 - 6m, với tổng diện tích đất hơn 210m2, sụp đường bê tông rộng 2m, ước thiệt hại hơn 150 triệu đồng. Theo thống kê, từ đầu năm đến nay, trên địa bàn tỉnh Hậu Giang đã xảy ra 19 điểm sạt lở, tổng chiều dài 452m, mất hơn 2.700m2 đất, ước tổng thiệt hại gần 2,1 tỷ đồng.
Tại TP.Cần Thơ, theo ghi nhận của phóng viên, trưa ngày 20/5, căn nhà trị giá 150 triệu đồng của ông Nguyễn Hoàng Dũng (48 tuổi, ngụ ấp Thới Khánh A, xã Tân Thạnh, huyện Thới Lai) đã bị sụp hoàn toàn xuống sông Ô Môn. Theo báo cáo nhanh của Ban Chỉ huy Phòng thủ dân sự, phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn huyện Thới Lai, vào khoảng 4 giờ sáng cùng ngày, tuyến giao thông nông thôn 2m dọc theo sông Ô Môn bị sạt lở, sụp lún từ mé sông vào đất liền 2,5m, sâu 6m với chiều dài 35m. Vụ sạt lở không gây thiệt hại về người, tuy nhiên đã làm một căn nhà của ông Dũng (diện tích 4x20m) bị sụp xuống sông hoàn toàn.
Ban bố tình trạng khẩn cấp
Ngày 25/5, UBND tỉnh Trà Vinh quyết định công bố tình huống khẩn cấp sự cố sụp, lún công trình kè bờ biển xã Hiệp Thạnh, thị xã Duyên Hải và sạt lở khu vực cửa sông Trà Cú, xã Lưu Nghiệp Anh, huyện Trà Cú. Theo đó, sự cố sụp, lún xảy ra tại tuyến kè bờ biển xã Hiệp Thạnh do triều cường cuối năm 2024 và những tháng đầu năm 2025, kết hợp với gió mùa Đông Bắc thổi mạnh tạo sóng lớn, làm bờ kè sụp lún.Hiện tổng diện tích sụp lún mái kè, hành lang kè và diện tích bị mất đá và cát bên dưới tường hắt sóng khoảng 773m2 gây nguy hiểm cho tuyến kè.
Nhiều căn nhà trôi sông
UBND tỉnh Trà Vinh đánh giá, nếu không khắc phục ngay, sụp lún kè biển sẽ mở rộng, gây đổ tường hắt sóng, khi đó nước biển tràn đê, đe dọa tính mạng và tài sản của nhân dân.
Còn sạt lở khu vực cửa sông Trà Cú (xã Lưu Nghiệp Anh, huyện Trà Cú) do những ngày đầu tháng 4/2025, triều cường kết hợp với sóng lớn đã làm sạt lở bờ sông và sụp lún bờ kè, với tổng chiều dài 292m, đe dọa đến tính mạng, tài sản của nhà nước và nhân dân. Ngoài ra, khoảng 10m khóa kè trên bị sụp lún, sạt trượt bê tông tấn kè, cát trong thân kè trôi ra sông, ảnh hưởng đến 45 hộ dân và hơn 7ha đất canh tác. Bên cạnh đó, sụp lún nhiều điểm trên tuyến kè do người dân đầu tư, ảnh hưởng đến 19 hộ dân, 15ha đất canh tác.
Trước đó 10 ngày, UBND tỉnh Trà Vinh quyết định công bố tình huống khẩn cấp sự cố sạt lở đê bao khu vực Cồn Hô (xã Đức Mỹ, huyện Càng Long). Theo diễn biến sạt lở do tác động của triều cường, dòng chảy mạnh gây sạt lở và vỡ nhiều đoạn đê bao Cồn Hô với tổng chiều dài sạt lở khoảng 680m. Đặc biệt đợt triều cường đầu tháng 4/2025 (vượt mức báo động III) đã làm vỡ 8 đoạn đê bao khoảng 100m, gây ngập toàn bộ khu vực Cồn Hô từ 1 - 1,5m, ảnh hưởng đến 25ha cây ăn trái, nuôi thủy sản và một số loại gia cầm khác của 29 hộ dân.
Để bảo đảm tính mạng và tài sản người dân 3 khu vực trên, UBND tỉnh Trà Vinh chỉ đạo thực hiện các biện pháp khẩn cấp để ứng phó và khắc phục hậu quả nhằm ngăn chặn, hạn chế đến mức thấp nhất thiệt hại do sự cố sạt lở gây ra...
Tại tỉnh Sóc Trăng, Sở Nông nghiệp và Môi trường cho biết, đang khẩn trương xử lý 6 điểm sạt lở khẩn cấp tuyến đê bao tả, hữu trên sông Hậu, thuộc huyện Cù Lao Dung. Theo đó, 6 điểm sạt lở lấn sát chân đê với chiều dài khoảng 350m, nằm trên địa bàn xã An Thạnh Đông và xã Đại Ân 1 (huyện Cù Lao Dung). Một số điểm sạt lở lấn vào bề mặt chân đê 1m, đáy 4m và sâu 2,5m, có điểm sạt lở sâu vào lộ nông thôn 1,5m. Đáng lo ngại, tại một số điểm sạt lở xuất hiện vết nứt lấn sâu vào đất liền trên 100m. Tại 6 đoạn sạt lở có 255 hộ đang sinh sống, đe dọa diện tích đất sản xuất nông nghiệp trên 365ha.
Hiện trường vụ sạt lở sông Ông Chưởng khiến 10 căn nhà bị thiệt hại
Nguyên nhân và cách ứng phó
Lý giải tình trạng sạt lở bủa vây, chuyên gia nghiên cứu độc lập về ĐBSCL Nguyễn Hữu Thiện cho rằng, nguyên nhân là do thiếu phù sa và cát làm cho dòng nước trở thành "nước đói" ăn sâu vào bờ, đáy sông tụt sâu hơn, còn bờ sông trở nên cao, nặng hơn và sụp đổ. Đặc biệt, sạt lở bờ sông thường xảy ra vào cuối mùa khô, đây là thời điểm mực nước dòng sông hạ thấp nhất, bờ trở nên cao và nặng nhất trong năm. Cùng lúc đó, nước từ phía thượng nguồn bắt đầu về và chảy mạnh dưới chân bờ sông, âm thầm cắt rỗng "chân" bờ bên dưới.
Theo ông Thiện, không phải khai thác cát ở đâu thì chỉ sạt lở ở đó. Một khi đáy các sông lớn bị hạ sâu và thực tế đã bị hạ sâu hơn 4 - 5m so với trước đây, sẽ rút đáy của sông nhánh ra. Đến lượt mình, các sông nhánh cấp 1 sẽ rút đáy của sông nhánh cấp 2, cấp 3 và theo đó sạt lở lan tỏa khắp nơi, kể cả những kênh rạch nhỏ. Hiện các địa phương đang áp dụng cả giải pháp công trình và giải pháp "mềm" để phòng, chống sạt lở. Tuy nhiên, mỗi hướng đi đều gặp không ít thách thức.
Giải pháp xây dựng công trình có nhược điểm lớn là chi phí cao, tuổi thọ giới hạn, cần duy tu bảo dưỡng thường xuyên. Ông Thiện nhận định: "Nhà nước không bao giờ đủ tiền để làm công trình chạy theo sạt lở. Chỉ nên xây dựng ở những nơi thật sự xung yếu như khu đô thị, khu dân cư đông đúc, không nên làm tràn lan. Đối với giải pháp mềm như trồng bần, làm kè sinh thái thân thiện môi trường và ít tốn kém, nhưng chỉ phù hợp ở những khu vực chưa hoặc ít bị sạt lở, tại các "điểm nóng", giải pháp này không khả thi. Một điểm yếu nữa là công tác cảnh báo, dù các tỉnh ĐBSCL đã xây dựng bản đồ cảnh báo sạt lở, tuy nhiên thực tế khi xảy ra sự cố, người dân vẫn bị động, không kịp sơ tán".
Chuyên gia Nguyễn Hữu Thiện nhấn mạnh: Cảnh báo sạt lở không khó, không tốn kém, bởi các địa phương đã có bản đồ và biết những nơi rủi ro cao, biết rõ cơ chế sạt lở là chân bờ bị rỗng âm thầm và thời điểm sạt lở là cuối mùa khô, đầu mùa mưa. Do đó, Sở Nông nghiệp và Môi trường các tỉnh vào thời điểm này có thể dùng thiết bị siêu âm, chạy xuồng dọc bờ sông ở những nơi rủi ro cao, rà soát đáy sông để phát hiện vị trí bị rỗng. Từ đó, cảnh báo cho người dân kịp thời di tản. Về dài hạn không nên quá phụ thuộc vào các công trình chống sạt lở. Thay vào đó, cần ưu tiên kinh phí cho việc di dời sớm người dân khỏi vùng nguy cơ cao, đi kèm chính sách hỗ trợ người dân ổn định sinh kế tại nơi ở mới vì sạt lở sẽ còn tiếp diễn và biện pháp công trình không hiệu quả.