Tây nguyên: Khi thủy điện phát triển quá dày (kỳ 1)

"Đòi" làm thuỷ điện tại làng du lịch

Đến nay, sông Đăk Bla đoạn từ H.Kon Rẫy đến TP.Kon Tum đã phải “gánh” trên mình 2 thuỷ điện. Sắp tới đây, thêm 1 thuỷ điện nữa dự định được xây dựng nằm ngay TP.Kon Tum và sát làng du lịch cộng đồng Kon Kơ Tu (xã Đăk Rơ Wa, TP.Kon Tum).

Thuỷ điện Đăk Bla 3 đã được Bộ Công thương phê duyệt bổ sung quy hoạch thuỷ điện nhỏ toàn quốc trên địa bàn Kon Tum. Hiện dự án đang được Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Kon Tum lấy ý kiến các ngành để thẩm định dự án trước khi tham mưu UBND tỉnh cấp phép chủ trương đầu tư.

Thuỷ điện Đăk Bla 3 là 1 dự án siêu nhỏ, chỉ có công suất 8,6 MW, tổng vốn đầu tư của dự án chưa đến 300 tỷ đồng, dự kiến hoàn thành và đưa vào sử dụng quý IV năm 2022.

Sông Đăk Bla - nơi dự kiến xây dựng thuỷ điện Đăk Bla 3.

Ngay từ khi manh nha dự án thuỷ điện Đăk Bla 3 đã nhận được rất nhiều sự quan tâm của dư luận. Vì đây là lần đầu tiên một dự án thuỷ điện vừa và nhỏ nằm ngay địa phận của 1 thành phố. Vị trí lựa chọn xây dựng thuỷ điện thuộc Kon Kơ Tu – làng du lịch cộng đồng nổi tiếng tại Tây Nguyên.

Ông A Nhơm (làng Kon Kơ Tu, xã Đăk Rơ Wa) một mực phản đối xây thuỷ điện Đăk Bla 3 tại làng. “Tất cả các cuộc họp lấy ý kiến dân, mình và người dân trong làng cương quyết lên tiếng phản đối xây thuỷ điện ở đây. Thượng nguồn cách làng 5km đã có một thủy điện rồi, giờ xây thêm một thủy điện cách làng 500m nữa thì ảnh hưởng lắm. Có thể họ sẽ đền bù cho dân nhưng không đáng bao nhiêu so với thiệt hại gây ra cho cả làng. Xây dựng thủy điện thì sẽ thay đổi dòng chảy, sợ sông không còn nước; thủy điện xả lũ thì ngập nước, ảnh hưởng đến kế sinh nhai”, ông Nhơm lo lắng nói.

Cùng quan điểm ông A Mẽn – Già làng làng Kon Kơ Tu cho biết: “Mới đây, các cơ quan chức năng cùng chủ đầu tư dự án thuỷ điện Đăk Bla 3 tiếp tục về họp dân trong làng để lấy ý kiến về việc xây dựng nhà máy thuỷ điện. Vấn đề này, dân trong làng rất quan tâm nên đi tham dự đông. Tại cuộc họp, người dân đều phản đối thuỷ điện xây dựng gần làng Kon Kơ Tu. Người dân lo ngại thuỷ điện được xây dựng sẽ gây ngập đất sản xuất ở lòng hồ, phía hạ du sẽ khô hạn do thiếu nước. Ngoài ra, việc xây dựng thuỷ điện sẽ ảnh hưởng đến môi trường nước, cũng như cảnh quan của làng du lịch cộng đồng. Người dân trong làng không đồng tình nên bỏ về hết khi cuộc họp chưa kết thức”.

Sông Đăk Bla đoạn qua TP.Kon Tum cạn trơ đáy.

Một chuyên gia trong lĩnh vực thuỷ điện tại Tây Nguyên khi tìm hiểu về dự án thuỷ điện Đăk Bla 3 cũng không đồng tình việc xây dựng thuỷ điện trên sông Đăk Bla đoạn qua TP.Kon Tum. Chuyện gia này giải thích: “Cao trình của thuỷ điện Đăk Bla 3 là 524m như vậy sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến vùng hạ du sông Đăk Bla, đặc biệt là nguồn nước sinh hoạt, tưới tiêu của TP.Kon Tum. Khi thuỷ điện được xây dựng, về mùa khô sông Đăk Bla đoạn từ TP.Kon Tum đến lòng hồ thuỷ điện Ia Ly có nguy cơ bị sa mạc hoá. Trong khi đó, lòng hồ thuỷ điện nằm trên sông Đăk Bla sẽ gây ngập đến diện tích đất sản xuất của người dân và du lịch trên sông”.

Không chỉ người dân và chuyên gia mà ngay cả ngành du lịch tỉnh Kon Tum cũng lo ngại về việc xây dựng thủy điện này. Cụ thể, Sở VH-TT-DL Kon Tum đã có văn bản gửi Sở Công thương nêu quan điểm không thống nhất việc triển khai dự án thủy điện Đăk Bla 3. Sở VH-TT-DL cho rằng, tại 2 xã Đăk Rơ Wa và Đăk Blà (nơi thủy điện dự kiến xây dựng) có một số làng được xác định phát triển du lịch như Kon Jơ Ri và Kon Kơ Tu. Sản phẩm chính ở đây là du lịch cộng đồng mang đậm bản sắc văn hóa truyền thống và các hoạt động đời sống sinh hoạt hàng ngày của người dân gắn với sông Đăk Bla. Việc có quá nhiều thủy điện tại khu vực được định hướng phát triển du lịch cộng đồng sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường, phá vỡ cảnh quan du lịch. Vì vậy, Sở VH-TT-DL không thống nhất đối với việc triển khai dự án thủy điện Đăk Bla 3.

UBND TP.Kon Tum cũng lo ngại về mức độ tác động tiêu cực của dự án thủy điện Đăk Bla 3 như: Tuyến đường giao thông vào vị trí dự án thủy điện Đăk Bla 3 đi qua khu vực du lịch cộng đồng làng Kon Kơ Tu, quá trình xây dựng sẽ tác động môi trường tại khu vực này. Việc triển khai dự án sẽ làm mất đất sản xuất, ảnh hưởng đến sinh kế của người dân. Ngoài ra, giai đoạn thi công, vận hành dự án sẽ tác động đến môi trường đất, nước, không khí và đa dạng sinh học. Trong đó, có các tác động chính như thay đổi lưu lượng dòng chảy trong mùa lũ, mùa khô, gia tăng sạt lở, bồi lắng sông.

Ưu ái cho thuỷ điện

Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa công bố kết luận thanh tra các dự án có dấu hiệu vi phạm pháp luật về quy hoạch, quản lý, sử dụng đất đai trên địa bàn tỉnh Kon Tum. Trong đó, TTCP đã phát hiện nhiều sai phạm xảy ra tại dự án thủy điện Thượng Kon Tum (tại H.Kon Rẫy và H.Kon Plông) và dự án thủy điện Đăk Re (tại xã Hiếu, H.Kon Plông).

Thuỷ điện Đăk Re được xây dựng trong rừng sâu tại H.Kon Plông.

Dự án thủy điện Đăk Re do Công ty CP thủy điện Thiên Tân làm chủ đầu tư, có quy mô 60 MW, tiến độ thực hiện từ năm 2007 - 2021. Theo TTCP, mặc dù đã điều chỉnh tiến độ 4 lần với tổng thời gian là 10 năm, và thực tế dự án đã thực hiện trong 12 năm nhưng đến nay vẫn dang dở. Dù vậy, Sở Kế hoạch và Đầu tư tỉnh Kon Tum đã không theo dõi, buông lỏng quản lý, giám sát.

Dự án thủy điện Đăk Re triển khai thi công từ 2016 khi chưa đủ điều kiện khởi công, đây là hành vi chiếm đất, nhưng cơ quan chức năng không xử lý. Đồng thời, tại thời điểm thanh tra, dự án chậm tiến độ đủ điều kiện thu hồi tiền ký quỹ, nhưng cơ quan chức năng không thực hiện là thiếu trách nhiệm. TTCP yêu cầu chủ đầu tư nộp về tài khoản tạm giữ của TTCP hơn 21 tỷ đồng để khắc phục hậu quả vi phạm.

Đồng thời, trong quá trình thực hiện dự án, chủ đầu tư thủy điện Đăk Re còn chiếm dụng đất trái phép để thi công đường dây điện 22 KV từ nhà máy tới đập trên đất rừng. Diện tích rừng thi công đường dây điện chưa được chuyển đổi mục đích sử dụng.

Thi công kênh thông hồ thuỷ điện Đăk Re gây sạt lở, vùi lấp đất sản xuất của người dân xã Hiếu.

Tương tự, tại dự án thủy điện Thượng Kon Tum do Công ty CP thủy điện Vĩnh Sơn - Sông Hinh làm chủ đầu tư. Công ty này thay đổi địa điểm thực hiện dự án và tăng diện tích đất đã chiếm dụng trước đó lên 109 héc-ta, nhưng UBND tỉnh Kon Tum đã không yêu cầu chủ đầu tư lập lại báo cáo đánh giá tác động môi trường là trái quy định.

Bên cạnh đó, UBND tỉnh Kon Tum còn không yêu cầu công ty nộp tiền bảo vệ, phát triển đất trồng lúa khi chuyển mục đích sang phi nông nghiệp với diện tích 48 héc-ta. Việc này đã gây thất thoát ngân sách Nhà nước số tiền hơn 4,6 tỷ đồng.

Đáng chú ý, mặc dù Công ty CP thủy điện Vĩnh Sơn - Sông Hinh chưa được UBND tỉnh Kon Tum ban hành quyết định cho thuê đất để xây dựng công trình ngầm làm tuyến năng lượng, nhưng công ty đã thực hiện xây dựng từ năm 2015. TTCP xác định đây là hành vi chiếm đất.

Nghiêm trọng hơn, đối với dự án thủy điện Thượng Kon Tum, mặc dù Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường của dự án với 2 khu vực làm bãi trữ, bãi thải với diện tích 60 héc-ta; nhưng UBND tỉnh Kon Tum chưa có quyết định cho thuê đất để làm bãi trữ mà đơn vị đã tự ý đổ đất, đá thải với khối lượng lên đến hàng triệu m3. TTCP cho rằng tỉnh Kon Tum cần yêu cầu chủ đầu tư khắc phục hậu quả, trả lại hiện trạng sử dụng đất như ban đầu. Nếu không khắc phục được hậu quả, TTCP sẽ chuyển cơ quan điều tra xử lý theo quy định của pháp luật.

(Còn tiếp...)