Ngoài ra, do nhiệt độ nóng - lạnh thất thường khiến thức ăn rất dễ bị nhiễm khuẩn, đó cũng là nguyên nhân gây ra tình trạng tiêu chảy cấp. Làm thế nào để nhận diện và phòng bệnh cho trẻ nhỏ là câu hỏi được nhiều bậc phụ huynh quan tâm trong thời gian gần đây. Để góp phần giúp phụ huynh chủ động hơn trong việc chăm sóc, bảo vệ con trẻ dịp thời tiết giao mùa, nóng lạnh bất thường dịp cuối năm. Chúng tôi có cuộc trao đổi với Ths.BS Tăng Lê Châu Ngọc - Phó trưởng khoa Tiêu hoá Bệnh viện Nhi đồng 2 TP.HCM.
Ths.BS Tăng Lê Châu Ngọc
Phóng viên: Bác sĩ có thể cho biết trẻ nhỏ có những biểu hiện thường gặp nào khi bị rối loạn tiêu hóa?
Ths.BS Tăng Lê Châu Ngọc: Rối loạn tiêu hóa là một hội chứng được tạo ra bởi sự co thắt bất bình thường của các cơ vòng trong hệ tiêu hóa làm cơ thể đau bụng, nôn ói, thay đổi thói quen đi tiêu và thay đổi tính chất phân. Trẻ bị rối loạn tiêu hóa thường do các nguyên nhân tại đường tiêu hóa, đặc biệt là bệnh tiêu chảy cấp và ngộ độc thực phẩm. Bình thường số lần đi tiêu trung bình của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ khoảng 3-10 lần/ngày, số lần đi tiêu thay đổi tùy theo chế độ ăn của trẻ (nếu trẻ bú mẹ thì số lần đi tiêu trong ngày nhiều hơn). Đối với trẻ lớn hơn, số lần đi tiêu bình thường từ 1-2 lần/ngày.
Trẻ mắc bệnh tiêu chảy cấp khi số lần đi tiêu tăng gấp đôi bình thường. Khi mắc bệnh tiêu chảy cấp, ngoài tiêu chảy, trẻ sẽ có biểu hiện của những triệu chứng nhiễm khuẩn toàn thân như: đột ngột sốt cao, thân nhiệt trẻ trên 380C, đau cơ, phát ban, chảy mũi nước, đau họng, ho. Khi tiêu chảy nặng, trẻ sẽ có biểu hiện mất nước: trẻ khát nước, sụt cân, mệt mỏi, kích thích, lơ mơ. Khi tình trạng nhiễm khuẩn nặng độc tố vi khuẩn sẽ gây ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương, trẻ sẽ có biểu hiện rối loạn tri giác, lẫn lộn, yếu vận động, rối loạn thị giác, nặng hơn nữa trẻ sẽ bị co giật, lơ mơ, hôn mê. Tại khoa Tiêu hóa Vệnh viện Nhi đồng 2, trẻ tiêu chảy cấp chiếm khoảng 60% tổng số trẻ điều trị nội trú.
- Các bé ở độ tuổi mẫu giáo, chưa quen với thức ăn mới ở trường lớp, thậm chí do dùng kháng sinh… cũng có thể bị rối loạn tiêu hoá. Nhận định này có đúng không thưa bác sĩ?
- Đa phần nguyên nhân tiêu chảy cấp ở trẻ em là do nhiễm khuẩn đường ruột. Tác nhân gây nhiễm khuẩn đường tiêu hóa ở trẻ em thường gặp nhất là virus, trong đó Rotavirus chiếm tỉ lệ cao nhất, rồi đến Norovirus, Adenovirus… Ngoài virus, một trong những tác nhân gây bệnh là do các loại vi khuẩn, thường gặp nhất là Escherichia coli, Shigella, Salmonella, Campylobacter…
Bên cạnh đó, trẻ cũng có thể bị tiêu chảy do tác dụng phụ khi dùng kháng sinh hoặc do các bệnh nhiễm khuẩn ngoài đường tiêu hóa. Triệu chứng tiêu chảy do kháng sinh thường nhẹ, trẻ thường không bị mất nước và sụt cân và sẽ hồi phục sau 1 -2 ngày ngừng kháng sinh.
Tiêu chảy cấp do siêu vi thường gặp vào mùa đông lạnh, trẻ nhỏ hơn 2 tuổi là đối tượng dễ mắc bệnh do sức đề kháng còn kém. Trẻ mắc bệnh sẽ có biểu hiện sốt cao, thân nhiệt trẻ cao hơn 380C, tiêu phân tóe nước, nôn ói, đau bụng, chán ăn, đau đầu, đau nhức cơ.
Trẻ tiêu chảy cấp do vi khuẩn đôi lúc khó phân biệt với siêu vi. Bệnh thường gặp ở những nơi nguồn nước không an toàn và xử lý nước thải kém. Trẻ sẽ có biểu hiện sốt rất cao, thân nhiệt có thể trên 400C, tiêu chảy phân có lẫn nhầy máu.
- Những triệu chứng của trẻ bị tiêu chảy cấp: đau bụng, phát hiện có ký sinh trùng đường ruột, biểu hiện buồn nôn, ngộ độc, tiêu chảy… ảnh hưởng thế nào đến dinh dưỡng, phát triển cơ thể trẻ?
- Khi bị tiêu chảy, nếu không được điều trị và chăm sóc đúng, trẻ sẽ bị ảnh hưởng về nhiều mặt. Nếu tình trạng tiêu chảy nhiều mà không được bù nước đúng sẽ dẫn đến các biến chứng do mất muối và nước trong phân, chất nôn như rối loạn các chất điện giải trong máu, rối loạn thăng bằng kiềm toan, hạ đường huyết gây co giật, suy thận cấp. Đây là biến chứng thường gặp nhất.
Ngoài ra tác nhân nhiễm khuẩn có thể lan từ ruột sang các nơi khác trong cơ thể như xương, khớp, màng não, tủy sống, máu nếu trẻ không được chẩn đoán và điều trị thích hợp, nhất là khi trẻ bị tiêu chảy do Salmonella. Bên cạnh đó, khi bị tiêu chảy, trẻ mất rất nhiều năng lượng, sụt cân nhanh do mất nước và điện giải, hấp thu các chất kém.
Do đó, mỗi lần bị tiêu chảy trẻ ít nhiều bị chậm phát trển và chỉ hồi phục sau 2 – 3 tuần bù. Nếu nhiều đợt tiêu chảy xảy ra liên tiếp trong thời gian ngắn, sự phục hồi sẽ không có, trẻ sẽ bị suy dinh dưỡng.
- Vậy trẻ bị tiêu chảy cấp nên ăn gì và kiêng ăn gì?
- Trong xử trí bệnh tiêu chảy, ngoài việc bù nước và chất điện giải (bù bằng dung dịch ORS pha sẵn, đây là dung dịch có chứa đường và các chất điện giải natri, kali, chloride mà trẻ mất qua chất nôn và phân). Lượng ORS cần dùng là 50-100ml sau mỗi lần tiêu chảy nếu trẻ không có dấu hiệu mất nước hay 50ml/kg cân nặng trong 4 giờ nếu trẻ có dấu hiệu mất nước (ví dụ trẻ 10kg thì lượng ORS cần trong 4 giờ là 500ml... ).
Cho ăn là khâu không kém phần quan trọng để phòng ngừa suy dinh dưỡng. Một số điểm cần lưu ý trong chế độ ăn của trẻ bị tiêu chảy như: Nếu trẻ còn bú mẹ thì cho trẻ bú thường xuyên hơn; trẻ vẫn dung nạp được sữa bò (trừ khi trẻ đã được chẩn đoán dị ứng sữa bò), do đó vẫn tiếp tục cho trẻ dùng sữa; cung cấp cho trẻ chế độ ăn đầy đủ nhóm chất: chất bột đường (gạo, bột mì, khoai tây, bánh mì), chất đạm (thịt, cá, trứng, sữa), rau củ quả trái cây; nên tránh thức ăn có hàm lượng chất béo cao vì khó hấp thu; không nên pha loãng sữa và thức ăn; tránh thức uống có nhiều đường như nước ngọt, nước uống công nghiệp có CO2, nước trà đường...
- Bác sĩ cho lời khuyên các biện pháp phòng ngừa tiêu chảy cấp hiệu quả ở trẻ nhỏ?
- Biện pháp hữu hiệu nhất để phòng ngừa bệnh tiêu chảy ở trẻ đó là nên phòng ngừa lây lan trong gia đình như: rửa tay với nước và xà bông chống nhiễm khuẩn trong 15-30 giây, nên rửa các vị trí dầu ngón tay, giữa các kẽ ngón tay, cổ tay. Dùng khăn khô lau sạch sau khi rửa và thay tả thường xuyên cho trẻ.
Bên cạnh đó, các bậc phụ huỳnh cũng cần phòng ngừa tái phát như: giữ vệ sinh ăn uống, không dùng sữa chưa được tiệt trùng, rửa thật sạch rau và trái cây dưới vòi nước chảy (nước lạnh) trước khi dùng; giữ nhiệt độ tủ lạnh ≤ 4.40C, nhiệt độ ngăn đông < 00C; thức ăn đã chế biến nên dùng ngay, không để lâu trong thời tiết nóng lạnh thất thường. Cần phân loại thức ăn để trữ lạnh, không trữ chung các loại thịt, cá, gia cầm cùng một hộp. Rửa sạch tay, dao và các dụng cụ sau khi chế biến các loại thực phẩm chưa nấu như thịt, cá, gia cầm…
Ngoài ra, trẻ dưới 6 tháng tuổi nên được bú sữa mẹ. Bên cạnh đó, biên pháp tiêm phòng cũng là cách hay nhất để phòng ngừa tiêu chảy cho trẻ em. Trong đó có tiêm phòng sởi cho trẻ bởi trẻ em mắc bệnh sởi hoặc khi khỏi dễ mắc tiêu chảy, lỵ nặng và dễ dẫn đến tử vong. Tiêm vaccine sởi có thể phòng ngừa được 25% tử vong liên quan đến tiêu chảy ở trẻ dưới 5 tuổi.
Các bậc phụ huynh cũng cần tiêm phòng vắc-xin Rotavirus cho trẻ trước 6 tháng tuổi để phòng những trường hợp tiêu chảy nặng do Rotavirus. giảm tỷ lệ nhập viện, tỷ lệ tử vong, tỷ lệ mắc bệnh tiêu chảy cấp do Rotavirus.
- Xin cám ơn bác sĩ!