Bộ Công an đang xây dựng dự thảo Nghị quyết của Chính phủ về bỏ thủ tục công chứng, xác định tình trạng hôn nhân trong các giao dịch mua bán đất, phương tiện giao thông đối với các trường hợp đã số hóa, làm sạch dữ liệu.
Theo dự thảo Nghị quyết, nhằm đáp ứng yêu cầu cải cách thủ tục hành chính và chuyển đổi số quốc gia, Chính phủ đang triển khai mạnh mẽ các chương trình Chính phủ số, kinh tế số, xã hội số. Tuy nhiên, trong nhiều giao dịch dân sự quan trọng (đất đai, phương tiện), công dân vẫn phải xuất trình giấy tờ truyền thống, chưa tận dụng dữ liệu điện tử đã có. Việc ban hành Nghị quyết là bước đi cụ thể nhằm thực hiện mục tiêu trên, thể hiện vai trò tiên phong của Chính phủ trong đổi mới thể chế và cải cách hành chính.
Bên cạnh đó, thực tiễn phát sinh nhiều bất cập. Cụ thể, người dân khi mua bán, chuyển nhượng đất đai, phương tiện phải thực hiện nhiều thủ tục rườm rà như công chứng hợp đồng, xin giấy xác nhận tình trạng hôn nhân, nộp bản sao giấy tờ cá nhân. Các thủ tục này gây tốn kém chi phí (công chứng, chứng thực, lệ phí xác nhận tình trạng hôn nhân), kéo dài thời gian (người dân phải đi lại nhiều lần giữa các cơ quan công chứng, UBND, cơ quan đăng ký), phát sinh phiền hà (nguy cơ bị gây khó dễ, nhũng nhiễu, chồng chéo hồ sơ). Trong khi đó, thông tin liên quan đã có sẵn trong Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, hộ tịch, đất đai, phương tiện, nhưng chưa được khai thác triệt để.
Nếu bỏ thủ tục công chứng, xác định tình trạng hôn nhân khi mua bán nhà đất, phương tiện sẽ giảm thủ tục phiền hà, tốn kém thời gian, công sức cho người dân
Mặt khác, dữ liệu số hóa đã sẵn sàng nhưng chưa được pháp lý công nhận rộng rãi. Hiện nay, gần như 100% công dân có số định danh cá nhân và tài khoản định danh điện tử VNeID; dữ liệu hộ tịch (kết hôn, ly hôn), dữ liệu đất đai, phương tiện đã được số hóa và kết nối từng phần với Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư. Luật Giao dịch điện tử 2023, Luật Căn cước 2023, Nghị định số 69/2024/NĐ-CP đã công nhận giá trị pháp lý của dữ liệu điện tử, định danh điện tử. Tuy nhiên, các luật chuyên ngành (Đất đai, Công chứng, Hộ tịch, Giao thông đường bộ) vẫn yêu cầu nộp giấy tờ, công chứng hợp đồng, dẫn tới mâu thuẫn giữa pháp luật hiện hành và điều kiện thực tế. Do đó, cần một nghị quyết của Chính phủ để cho phép áp dụng dữ liệu điện tử thay thế giấy tờ, công chứng trong các trường hợp đã số hóa, xác thực đầy đủ.
Theo Bộ Công an, việc xây dựng nghị quyết bảo đảm tuân thủ Hiến pháp và pháp luật. Việc bỏ thủ tục công chứng, xác nhận tình trạng hôn nhân chỉ áp dụng trong trường hợp đã có dữ liệu số hóa, xác thực, đồng bộ và được pháp luật thừa nhận, không làm thay đổi bản chất quyền, nghĩa vụ của công dân; không làm giảm tính an toàn pháp lý của giao dịch dân sự. Bên cạnh đó, đặt người dân, doanh nghiệp làm trung tâm. Thủ tục hành chính phải được thiết kế theo hướng “không yêu cầu những gì nhà nước đã có”, bảo đảm nguyên tắc một lần khai báo, nhiều lần sử dụng. Đồng thời, việc triển khai thận trọng, có lộ trình, thực hiện theo 4 giai đoạn chuẩn bị -thí điểm-nhân rộng toàn quốc-tổng kết, hoàn thiện pháp luật. Trong giai đoạn đầu, chỉ áp dụng với các trường hợp đủ điều kiện dữ liệu số hóa, còn những trường hợp chưa đồng bộ vẫn tiếp tục thực hiện theo quy định hiện hành.
Dự thảo nghị quyết gồm 7 điều với phạm vi triển khai cho các bộ, ngành, cơ quan ngang bộ, cơ quan thuộc Chính phủ và UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.
Về phạm vi điều chỉnh, dự thảo nghị quyết quy định việc bỏ yêu cầu công chứng hợp đồng, xác nhận tình trạng hôn nhân, xuất trình bản sao giấy tờ cá nhân trong các giao dịch dân sự sau, nếu đã có dữ liệu số hóa, xác thực; giao dịch mua bán, chuyển nhượng, tặng cho, thừa kế, thế chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất; giao dịch mua bán, chuyển nhượng, tặng cho, đăng ký sang tên quyền sở hữu phương tiện giao thông.
Đối tượng áp dụng gồm công dân, tổ chức, doanh nghiệp trong nước; Người Việt Nam định cư ở nước ngoài có nhu cầu thực hiện giao dịch dân sự tại Việt Nam; các cơ quan quản lý, cơ quan đăng ký đất đai, phương tiện, tổ chức hành nghề công chứng, cơ quan tư pháp-hộ tịch, UBND các cấp; các tổ chức cung cấp dịch vụ số, nền tảng định danh và xác thực điện tử.
Theo dự thảo nghị quyết, dữ liệu điện tử được thu thập, xác thực từ các cơ sở dữ liệu quốc gia (dân cư, hộ tịch, đất đai, phương tiện) có giá trị pháp lý thay thế cho giấy tờ giấy; công dân không phải nộp lại giấy tờ đã có trong hệ thống dữ liệu số. Cán bộ giải quyết thủ tục có trách nhiệm tra cứu trên hệ thống. Hợp đồng giao dịch điện tử được ký bằng chữ ký số hoặc tài khoản định danh mức 2, có giá trị pháp lý tương đương hợp đồng công chứng. Người dân vẫn có quyền tự nguyện yêu cầu công chứng, chứng thực nếu muốn.
Về quy trình thực hiện giao dịch, dự thảo nghị quyết quy định, công dân đăng nhập Cổng dịch vụ công quốc gia hoặc VNeID để kê khai thông tin hợp đồng. Hệ thống tự động đối chiếu: Nhân thân (Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư), tình trạng hôn nhân (Cơ sở dữ liệu hộ tịch điện tử), quyền sử dụng đất (Cơ sở dữ liệu đất đai), quyền sở hữu phương tiện (Cơ sở dữ liệu đăng ký phương tiện). Hợp đồng được lập, ký và lưu trữ trên nền tảng điện tử; kết quả giải quyết trả trực tuyến hoặc trực tiếp theo lựa chọn của người dân. Trường hợp dữ liệu chưa đồng bộ, cơ quan có thể yêu cầu bổ sung giấy tờ một lần, đồng thời hướng dẫn cập nhật dữ liệu để các giao dịch sau áp dụng quy trình rút gọn.