Đã phổ cập thì nên miễn học phí
Tại hội nghị trực tuyến của Chính phủ với các địa phương, sáng 4-7, Bộ trưởng Giáo dục và Đào tạo (GD-ĐT) Nguyễn Kim Sơn đã đưa ra đề xuất miễn toàn bộ học phí cho học sinh THCS trên toàn quốc kể từ năm học 2022 - 2023.
Cho ý kiến về nội dung này, Thủ tướng giao các cơ quan phối hợp, nghiên cứu đánh giá kỹ tác động. Bộ Tài chính tính toán các vấn đề liên quan đến ngân sách, theo tinh thần là cần rà soát, có lộ trình điều chỉnh học phí phù hợp, không gây khó khăn cho người dân và học sinh.
Theo quy định hiện hành, trong các cấp học ở bậc phổ thông, chỉ học sinh tiểu học công lập là được miễn học phí, học sinh THCS, THPT hiện vẫn phải đóng học phí.
Miễn học phí ở cấp THCS không phải đề xuất mới của Bộ GD-ĐT. Từ năm 2016, Chính phủ đã giao Bộ GD-ĐT chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính xây dựng báo cáo về việc miễn học phí cho học sinh THCS theo lộ trình.
Trên thực tế, một số địa phương đã miễn học phí cho học sinh các cấp. Như ở Hải Phòng, bắt đầu năm học 2020 - 2021, học sinh mầm non và THCS ở Hải Phòng chính thức được miễn hoàn toàn học phí theo nghị quyết được HĐNDTP này thông qua cuối năm 2019. Hải Phòng còn làm hơn thế nữa, khi học sinh THPT, cả bổ túc được miễn học phí từ niên khóa 2021 - 2022. Năm học 2021 - 2022, thành phố Đà Nẵng hỗ trợ 100% học phí cho trẻ mầm non, học sinh THCS, THPT trường công lập và ngoài công lập vì dại dịch Covid-19, với mức hỗ trợ trong 9 tháng khoảng hơn 87 tỷ đồng từ ngân sách.
TPHCM cũng muốn miễn học phí bậc THCS nhưng chưa làm được, dù có chủ trương từ tháng 9-2018 nhưng lại vướng Nghị định 86 của Chính phủ ban hành năm 2015 về cơ chế thu, quản lý học phí đối với cơ sở giáo dục thuộc hệ thống giáo dục quốc dân từ năm học 2015 - 2016 đến năm học 2020 - 2021. Nghị định này quy định về khung mức thu học phí đối với các trường phổ thông công lập, nên TPHCM không thể miễn học phí cho học sinh THCS. Tuy nhiên hiện nay TPHCM cũng đang xây dựng đề án miễn, giảm học phí năm học 2022 - 2023, từ nguồn ngân sách.
Về nguyên tắc, đã phổ cập thì phải miễn học phí nhưng ở nước ta, bậc THCS lâu nay vẫn thu học phí, đó là một nghịch lý. Nghịch lý đó tồn tại trong nhiều năm qua, nhưng đến niên khóa này (2020 - 2021), TP.Hải Phòng mới tiên phong để xóa bỏ.
Trước khi Dự thảo Luật Giáo dục 2019 sửa đổi trình Quốc hội thông qua, Bộ GD-ĐT đã đưa đề xuất việc miễn học phí ở bậc THCS vào dự thảo nhưng lại vấp phải ý kiến phản đối của Bộ Tài chính và Bộ Nội vụ do lo ngại làm tăng chi ngân sách nhà nước.
"Giáo dục bắt buộc với 9 năm miễn học phí"
Ở góc độ khác, việc phổ cập giáo dục và miễn học phí đã được hiến định từ Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa năm 1946, trong đó có quy định: "Nền sơ học cưỡng bách và không học phí..."; Hiến pháp những năm 1959, 1980 đều có quy định tương tự và còn cao hơn nữa. Tuy vậy cho đến nay, chúng ta chỉ mới miễn phí cho học sinh cấp 1 và miễn phí giáo dục mầm non cho trẻ em 5 tuổi ở vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.
Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Nguyễn Kim Sơn
Từ năm 2013, PGS-TS Trần Thị Tâm Đan, nguyên Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, đã đề nghị nên gọi thẳng là "giáo dục bắt buộc 9 năm miễn học phí”, tức miễn phí hoàn toàn cho học sinh cấp THCS.
Người dân có quyền đặt câu hỏi vì sao tỷ lệ chi ngân sách cho giáo dục hằng năm của Việt Nam khoảng 20%, tương đương 5% GDP hoặc cao hơn, sao vẫn thiếu trước hụt sau! Mức đầu tư cho giáo dục như vậy là khá cao so với nhiều quốc gia trên thế giới, kể cả các nước, vùng lãnh thổ có trình độ phát triển kinh tế cao hơn Việt Nam như Singapore (3,2%), Malaysia (5,1%), Thái Lan (3,8%), Hàn Quốc (5,2%), Hồng Kông - Trung Quốc (3,5%) - số liệu 2018. Trong khi với mức đầu tư tương đương hoặc thấp hơn, nhiều nước vẫn miễn học phí đến bậc THCS như Campuchia chẳng hạn; thậm chí học sinh còn được có bữa ăn sáng miễn phí như Chính phủ Malaysia đang áp dụng cho bậc tiểu học...
Người dân đang trông chờ cơ quan hữu trách tính toán, xem lại việc đầu tư cho giáo dục đã đạt hiệu quả tối ưu chưa. Rõ ràng cơ cấu đầu tư cho GD-ĐT chưa hợp lý thể hiện ở cơ cấu chi cho các nhiệm vụ, giữa các bậc học; nội dung chi trong từng bậc học, ngành nghề trong từng bậc học chưa tương xứng.
Có nhiều ý kiến cho rằng học phí ở bậc THCS hiện không cao. Lấy TPHCM là thí dụ, 60.000 đồng/tháng/học sinh THCS ở nội thành; 120.000 đồng/tháng/học sinh THPT. Tuy nhiên trên thực tế, với mức học phí đóng cho nhà trường như vậy cũng chỉ đảm bảo điều kiện học tập tối thiểu, do vậy ở nhiều trường, phụ huynh thường phải đóng thêm ít nhất 10 khoản thu khác. Trong khi đó đại đa số phụ huynh còn phải bỏ ra nhiều chi phí cho việc học thêm (thậm chí học sinh cấp 1 cũng phải học thêm), học tăng cường tiếng Anh. Ở bậc THCS, THPT thì hầu như các em đều phải học thêm, luyện thi... rất tốn kém.
Theo số liệu do The Economist công bố, năm 2018, người dân Việt Nam chi trả cho giáo dục lên đến 9 tỷ USD, chi tiêu cho giáo dục chiếm gần phân nửa (47%) tổng chi tiêu của mỗi gia đình. Do vậy, việc miễn học phí đến bậc THCS có ý nghĩa xã hội rất lớn trong tiến trình đưa ngành giáo dục phát triển, hội nhập.
Luật Giáo dục năm 2019, có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2020, trong đó nêu rất cụ thể giáo dục bắt buộc là giáo dục mà mọi công dân trong độ tuổi quy định bắt buộc phải học tập để đạt được trình độ học vấn tối thiểu theo quy định của pháp luật và được Nhà nước bảo đảm điều kiện để thực hiện.
Học sinh miền núi rất cần được miễn học phí. Trong ảnh: Giờ học của học sinh Trường Tiểu học và THCS Bó Mười A, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La Ảnh: TTXVN
Nghị quyết 29 của Trung ương cũng quy định Nhà nước thực hiện phổ cập giáo dục bắt buộc 9 năm sau năm 2020, đó cũng là cơ sở để học sinh THCS phải được miễn học phí.
Nên tiến tới miễn học phí cả bậc phổ thông
Xa hơn nữa, Việt Nam nên miễn học phí hết bậc phổ thông. Bởi hiện nay ở hầu hết các quốc gia phát triển, miễn học phí cho học sinh bậc phổ thông là việc rất phổ biến. Nếu Việt Nam làm được điều này sẽ tạo nên một sự khác biệt cực lớn về kinh tế cho tiến trình phát triển của đất nước.
Miễn học phí ở bậc phổ thông là tạo điều kiện thuận lợi nhất để người dân có thể dễ dàng tiếp cận bậc trung học hơn, đất nước sẽ phải chịu tổn thất về mặt kinh tế, vì chúng ta thiếu nguồn nhân lực có trình độ phổ thông, đáp ứng được yêu cầu nguồn nhân lực của các nhà đầu tư.
Việc miễn học phí cho học sinh ở bậc phổ thông cũng có nghĩa là chúng ta có nguồn nhân lực tốt hơn, được trang bị nhiều kiến thức như tiếng Anh, toán học, các môn khoa học, các kỹ năng xã hội..., để khi cần được đào tạo, nguồn nhân lực đó dễ dàng tiếp thu và phát triển.
Đó cũng là cách tạo ra nguồn nhân lực có tính cạnh tranh cao khi mà các nhà đầu tư trong và ngoài nước đang rất cần đội ngũ lao động có trình độ, trong bối cảnh đất nước đang hiện đại hóa lực lượng lao động và các ngành công nghiệp hiện đại khác.
Do vậy, xét về mặt xã hội, nếu miễn giảm học phí từ bậc THCS, xa hơn là bậc THPT trở xuống, sẽ là cơ sở rất quan trọng để thực hiện phổ cập giáo dục trung học, đưa nền giáo dục quốc gia phát triển mạnh mẽ, đặc biệt có tác động rất lớn đến sự phát triển kinh tế của đất nước.