Đó là lời kể hết sức xúc động của ông Đống Ngạc, nguyên Thư ký giúp việc đồng chí Lê Duẩn - Tổng Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, khi ông được giao nhiệm vụ chấp bút Điếu văn tại lễ Truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh vào ngày 9/9/1969.
Ông Đống Ngạc, nguyên Phó Văn phòng Trung ương Đảng - Thư ký của Tổng Bí thư Lê Duẩn.
Ông Đống Ngạc sinh ngày 2/4/1925, tại xã Tam Đàn, huyện Phú Ninh, tỉnh Quảng Nam, quê hương giàu truyền thống cách mạng. Năm 14 tuổi, ông được vào học tại trường Quốc học Huế. Học hết chương trình tú tài phần I, rồi “xếp bút nghiên”, ông đi theo cách mạng và tham gia cướp chính quyền tại Huế.
Tháng 9 năm 1945, ông gia nhập quân giải phóng và được biên chế về Đại đội 4, Chi đội do đồng chí Võ Quang Hồ chỉ huy (đồng chí Võ Quang Hồ sau này là Phó Cục trưởng cục Tác chiến - Bộ Tổng Tham mưu - Quân đội nhân dân Việt Nam).
Tháng 10 năm 1945 đơn vị ông tham gia đoàn quân Nam tiến, cùng quân và dân Khánh Hòa chống thực dân Pháp bảo vệ thành phố Nha Trang. Ông không may bị thương. Vì vết thương quá nặng nên ông được trở về quê hương.
Lúc đó quê hương ông, cũng như các địa phương trên cả nước nghe theo lời kêu gọi của Chủ tịch Hồ Chí Minh vùng dậy đánh đuổi Thực dân Pháp. Theo đề nghị của Uỷ ban Việt minh xã, người thanh niên đất Quảng quyết tâm vượt lên thương tật nhận nhiệm vụ chính trị viên dân quân xã, đồng thời gia nhập Đoàn thanh niên cứu quốc.
Công tác ở xã được sáu tháng, ông được cử đi dự Đại hội đoàn thanh niên cứu quốc và được bầu làm Bí thư Đoàn thanh niên huyện Tam Kỳ. Con đường công tác của ông đã giúp ông phấn đấu lên đến chức Thường vụ Trung ương đoàn, phụ trách nông nghiệp.
Tháng 4 năm 1962, ông Đống Ngạc được tổ chức phân công về công tác tại Văn phòng Trung ương Đảng. Và ông trở thành thư ký giúp việc cho đồng chí Lê Duẩn - Bí thư Thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao Động Việt Nam từ đó. Về quá trình này ông Đống Ngạc cho biết:
Được về giúp việc cho anh Ba (tên gọi thân mật của đồng chí Lê Duẩn) nhà lãnh đạo kiệt xuất, người chiến sĩ cộng sản kiên cường, người học trò xuất sắc và gần gũi của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ông rất vinh dự nhưng cũng rất lo lắng không hiểu có hoàn thành nhiệm vụ được giao hay không.
Nhưng khi làm việc, ông thấy đồng chí Lê Duẩn là một con người giản dị, nhân hậu, rất gần gũi cuộc sống đời thường; một con người có tầm nhìn xa, kết hợp nhuần nhuyễn tình cảm cách mạng cháy bỏng với tri thức cách mạng sâu sắc; một nhà chiến lược kiệt xuất, có sự nhạy cảm đặc biệt về chính trị, có tư duy năng động sáng tạo, thể hiện tinh thần độc lập tự chủ rất cao. Mặc dù bận trăm công ngàn việc, nhưng đồng chí Lê Duẩn thường xuyên quan tâm động viên, hướng dẫn ông rất cụ thể về công việc của người thư ký giúp việc.
Hỏi về những kỷ niệm của ông trong những năm làm việc với đồng chí Lê Duẩn, ông Đống Ngạc xúc động kể lại: 25 năm được sống và làm việc bên đồng chí Lê Duẩn, ông có rất nhiều kỷ niệm. Nhưng có lẽ kỷ niệm sâu sắc nhất là lần ông được đồng chí Lê Duẩn giao chấp bút Điếu văn của Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao Động Việt Nam tại lễ Truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Những ngày cuối tháng 8/1969, sức khỏe của Bác Hồ không được tốt, ngày nào đồng chí Lê Duẩn và các đồng chí trong Bộ Chính trị cũng vào thăm sức khoẻ của Bác. Sáng sớm ngày 2/9/1969, đồng chí Lê Duẩn vào thăm Bác rất sớm, ở lại bên Bác mãi đến gần trưa mới về nhà. Mọi người linh cảm có điều gì rất hệ trọng đã xảy ra.
Nghe tiếng còi xe, ông Đống Ngạc ra cổng đón. Đồng chí Lê Duẩn bước xuống xe, mặt buồn rười rượi, đôi mắt đỏ hoe, mọi người hiểu ngay cái điều hệ trọng không ai mong muốn đã đến: Bác Hồ của chúng ta đã ra đi rồi, Người đã ra đi theo cụ Các Mác, Lê Nin và các bậc đàn anh khác. Dân tộc ta, Đảng ta mất một vị lãnh tụ thiên tài, một người thầy vĩ đại; đất nước ta mất một anh hùng, một vị đại nhân, đại nghĩa.
Mấy ngày hôm đó, vòm trời Ba Đình như trĩu nặng một lỗi buồn, thiên nhiên cũng đau nỗi đau của con người. Không khí chuẩn bị tang lễ Bác diễn ra hết sức khẩn trương. Những người giúp việc đồng chí Lê Duẩn, nhất là bộ phận thư ký đều ứng trực cao độ.
Đồng chí Lê Duẩn, Tổng Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng Sản Việt Nam đọc Điếu văn tại lễ Truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 9/9/1969. Ảnh tư liệu
Hơn 9 giờ tối ngày 6/9/1969, vừa đi họp ở Bộ Chính trị về, đồng chí Lê Duẩn cho gọi bộ phận thư ký lên phòng làm việc ở số 6 Hoàng Diệu. Đưa bản Di chúc của Bác Hồ (văn bản mà Bộ Chính trị quyết định công bố trong lễ Truy điệu Hồ Chủ tịch), dự thảo điếu văn do bộ phận khác chấp bút (bản dự thảo này không được Bộ Chính trị thông qua) và giao nhiệm vụ cho tổ thư ký:
- Các đồng chí chuẩn bị giúp tôi bản điếu văn khác để phục vụ lễ Truy điệu Bác!
Nghe đến đây ông Đống Ngạc và ông Đậu Ngọc Xuân nhận thức rất rõ rằng công việc được giao là một vinh dự rất lớn nhưng hết sức khó khăn, vượt quá sức. Chưa kịp định thần trước nhiệm vụ được giao thì đồng chí Lê Duẩn chỉ đạo: “Về cuộc đời và sự nghiệp của Bác Hồ đã in sâu vào trí nhớ của mỗi người dân Việt Nam. Vì thế điếu văn vĩnh biệt Người không nên viết theo các điếu văn trước đây. Phải làm sao thông qua điếu văn nêu bật được những tư tưởng lớn của Người để toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta thấu suốt hơn nữa, lấy đó làm mục tiêu phấn đấu, quyết biến sự nghiệp và mong ước của Người thành hiện thực. Và dặn rất kỹ:
Thứ nhất, Hồ Chủ tịch nêu cao chân lý: “Không có gì quý hơn độc lập tự do” lãnh đạo nhân dân ta đấu tranh đến cùng chống chủ nghĩa thực dân, đế quốc để hoàn thành sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất nước nhà.
Thứ hai, Hồ Chủ tịch gắn độc lập dân tộc với chủ nghĩa xã hội, dìu dắt đồng bào ta phấn đấu vì dân giàu nước mạnh, vì ấm no hạnh phúc của mọi người.
Thứ ba, Hồ Chủ tịch dày công xây đắp khối đại đoàn kết dân tộc, kêu gọi toàn dân thực hiện, coi đó là bí quyết thắng lợi của cách mạng nước ta.
Thứ tư, Hồ Chủ tịch kết hợp nhuần nhuyễn chủ nghĩa yêu nước chân chính, với chủ nghĩa quốc tế cách mạng.
Thứ năm, Hồ Chủ tịch là tấm gương sáng ngời về đạo đức cách mạng, cần, kiệm, liêm, chính,- chí công - vô tư để mọi người học tập noi theo… Các đồng chí chú ý đến văn phong, lời lẽ phải trang trọng, sâu sắc; văn chương phải đi vào lòng người. Cố gắng làm xong trong đêm nay để kịp sáng mai Bộ Chính trị thông qua.
Sau khi nhận nhiệm vụ, tổ thư ký hội ý. Quá 12 giờ đêm, ông Đống Ngạc và ông Đậu Ngọc Xuân vẫn chưa viết được đoạn nào. Mấy hôm đó, các đồng chí đều thức để chuẩn bị phục vụ tang lễ Hồ Chủ tịch. Vì quá mệt, nên ông Đậu Ngọc Xuân gục xuống bàn. Ông Đống Ngạc dìu vào giường để nằm nghỉ và quay lại tiếp tục nghiên cứu để viết.
Ông Đống Ngạc kể lại:
Lúc này, chỉ mình tôi ngồi trong phòng. Tôi không dám nghĩ rằng Bác Hồ đã mất và hình dung trước mặt là hình ảnh của Người, vị lãnh tụ có công lao trời biển và hy sinh cống hiến trọn đời mình cho sự nghiệp cách mạng. Người đã làm rạng rỡ dân tộc và non sông đất nước ta. Nay Người đã ra đi! Dân tộc ta đứng trước một tổn thất, một đau thương lớn lao vô cùng. Trong tôi dâng trào niềm tiếc thương và xúc động vô hạn. Nó đã giúp tôi có cảm xúc mạnh mẽ để hoàn thành bản thảo Điếu văn.
Sáng hôm sau, đồng chí Lê Duẩn dậy sớm hơn mọi ngày và cho gọi tổ thư ký cầm bản thảo lên đọc cho đồng chí nghe. Nghe xong, đồng chí chỉ thị:
- Về cơ bản là được, các đồng chí cần suy nghĩ thêm về đoạn nói về tư tưởng của Bác, nội dung 5 lời thề và cân nhắc thêm về từ ngữ.
Dừng lại nhìn mọi người, chắc thấy sắc mặt của các đồng chí trong tổ thư ký nhợt nhạt vì thiếu ngủ, đồng chí Lê Duẩn động viên:
- Nhưng thôi, các đồng chí thức suốt đêm chắc là mệt rồi, cứ để như thế cho đánh máy rồi lấy thêm ý kiến của các đồng chí trong Bộ Chính trị và Ban Bí thư.
Theo sự chỉ đạo của đồng chí Lê Duẩn, tổ thư ký đưa bản thảo sang bộ phận văn thư của Văn phòng Trung ương ở 1A - Hùng Vương để đánh máy. Chị Vũ Thị Sinh, tổ trưởng tổ Văn thư đọc bản thảo, vừa đánh máy vừa khóc, mọi ngày tay như múa trên bàn phím mà hôm đó tay cứ cứng lại. Mọi người động viên chị trấn tĩnh để hoàn thành bản thảo cho kịp thời gian.
8 giờ sáng ngày 7/9/1969, Bộ Chính trị và Ban Bí thư họp để bàn một số công việc, trong đó có nội dung tham gia vào dự thảo Điếu văn. Sau khi lấy ý kiến tham gia, ông Đống Ngạc và ông Đậu Văn Xuân tập trung chỉnh lý rất khẩn trương và tích cực đến quá trưa thì công việc tạm xong. Đó là lần sửa chữa quan trọng nhất nhưng chưa phải là lần cuối cùng.
Sau khi nghe tổ thư ký báo cáo kết quả sửa chữa lần thứ nhất, đồng chí Lê Duẩn đồng ý và cho tổ thư ký gửi Điếu văn đến đồng chí Trường Chinh, đồng chí Phạm Văn Đồng, đồng chí Tố Hữu, đồng chí Hoàng Tùng… để các đồng chí góp ý kiến cho thật chặt chẽ và hoàn hảo. Đồng thời, gửi sang Ban Đối ngoại Trung ương để kịp dịch ra năm thứ tiếng nước ngoài. Khoảng 18 giờ tối ngày 7/9, Điếu văn đã hoàn thiện sau 4 lần sửa chữa.
Sáng 8/9, tổ thư ký trình đồng chí Lê Duẩn bản Điếu văn chính thức. Đồng chí xem và nói:
- Tôi nói giọng miền Trung, đồng bào ngoài Bắc khó nghe, tôi phải đọc trước mới được.
Đọc được mấy dòng, đồng chí Lê Duẩn nghẹn lại, hai hàng lệ cứ lăn dài trên gò má làm nhòa cả kính. Nhìn đồng chí Lê Duẩn xúc động, mọi người càng hiểu tình cảm của đồng chí với Bác Hồ kính yêu và tất cả mọi người không ai cầm được nước mắt. Ngoài trời tối sầm lại, mưa tầm tã...
Tổng Bí thư Lê Duẩn đọc Điếu văn tại lễ Truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh ngày 9/9/1969. Ảnh tư liệu
Sáng 9/9/1969, lễ Truy điệu Chủ tịch Hồ Chí Minh được cử hành trọng thể và trang nghiêm tại Quảng Trường Ba Đình lịch sử. Gần 33 vạn người đã đến dự lễ Truy điệu. Đồng chí Lê Duẩn - Bí thư thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương Đảng Lao động Việt Nam nghẹn ngào đọc Điếu văn của Ban Chấp hành Trung ương, cả Quảng trường lặng đi rồi òa lên trong nước mắt. Để thể hiện quyết tâm biến đau thương thành hành động cách mạng, sau mỗi lời thề trước anh linh của Bác, cả rừng cánh tay giơ cao cùng Ban Chấp hành Trung ương xin thề với Bác sẽ làm tròn sứ mệnh mà Người đã tin cậy giao phó, nguyện đi theo con đường mà Người đã lựa chọn.
(Theo lời kể của ông Đống Ngạc, nguyên Phó Văn phòng Trung ương Đảng - Thư ký của Tổng Bí thư Lê Duẩn).
Thượng tá Nguyễn Đức Quý, Phó Trưởng phòng Tham mưu Bộ Tư lệnh Cảnh vệ