Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở ĐBSCL: Hiệu quả kinh tế rất cao

Năng suất cao, nông dân lãi nhiều hơn

Ngày 08/7, 50ha trồng lúa thí điểm theo mô hình giảm phát thải của hợp tác xã (HTX) Tiến Thuận (xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP.Cần Thơ) trong vụ hè thu 2024 đã được thu hoạch. Bà con nông dân, doanh nghiệp (DN), cán bộ ngành nông nghiệp trong nước và cả các chuyên gia, doanh nhân Philippines đến tận nơi để chứng kiến thành quả này. Đây là diện tích trồng thí điểm theo đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao, giảm phát thải đầu tiên ở nước ta được thu hoạch.

Xuống giống ngày 05/4/2024, toàn bộ lúa giống sử dụng được xác nhận từ Viện lúa Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), đúng theo hướng dẫn với lượng giống 60kg/ha (cách trồng cũ, nông dân sử dụng đến140kg/ha), bón phân 2 lần/vụ (trước kia phải 3-4 lần/vụ), giảm đáng kể lượng nước tưới... Các chuyên gia hướng dẫn rất kỹ lưỡng cho nông dân như sạ hàng bằng máy, tránh giống bị trôi, giúp cây lúa ít ngã đổ ở giai đoạn tạo hạt; kết hợp vùi phân sâu 3 - 4cm tránh thất thoát, áp dụng quản lý việc tưới nước ướt khô xen kẽ (AWD), bón phân theo vùng chuyên biệt (SSNM), quản lý dịch hại tổng hợp (IPM), thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp, thu gom rơm ra khỏi đồng để làm nấm rơm hoặc phân bón hữu cơ.

Thu hoạch lúa chất lượng cao, giảm phát thải tại HTX Tiến Thuận, xã Thạnh An, huyện Vĩnh Thạnh, TP.Cần Thơ. Ảnh: TTXVN

Năng suất lúa trồng bằng mô hình này đạt từ 6,3 - 6,5 tấn/ha, trong khi cách thức sạ lan và sạ hàng không vùi phân (cách làm cũ) chỉ đạt từ 5,8 - 6,1 tấn/ha; lợi nhuận của nông dân tăng thêm từ 1,3 - 6,2 triệu đồng/ha. Mô hình còn giúp giảm phát thải khí nhà kính từ 2 - 6 tấn CO2e/ha so với ruộng đối chứng. Kết quả, là nền tảng để ngành nông nghiệp nhân rộng đến toàn bộ các vùng tham gia thực hiện Đề án Phát triển 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL. Sở Nông nghiệp Phát triển Nông thôn (NNPTNT) Cần Thơ hiện đang hoàn thiện quy trình sản xuất, tập huấn cho nông dân các bước kỹ thuật và có kế hoạch sẽ nhân rộng ra 148 nghìn héc-ta lúa chất lượng cao.

Cũng trong ngày 08/7, HTX Tiến Thuận và các DN đã ký kết hợp đồng mua bán lúa tươi cho 3 vụ liên tiếp (hè thu 2024, thu đông 2024 và đông xuân 2024-2025) với giá bán theo thị trường, cộng thêm 300 đồng mỗi ký nếu đạt chất lượng. Đây là thành công ban đầu của mô hình trồng lúa giảm phát thải, có thể lan tỏa cho địa bàn TP.Cần Thơ và các tỉnh ĐBSCL khác khi triển khai kế hoạch thực hiện Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao.

Với mô hình này, có thể giải quyết thách thức lớn nhất cho nông dân và ngành lúa gạo Việt Nam là nâng cao thu nhập của người trồng lúa, thích ứng với biến đổi khí hậu để phát triển bền vững. TP.Cần Thơ sản xuất 3 vụ lúa/năm, với sản lượng hơn 1,3 triệu tấn. Hiện những diện tích đăng ký tham gia Đề án 1 triệu héc-ta có 34 tổ hợp tác của nông dân được thành lập, liên kết với 8 DN để sản xuất và tiêu thụ được gần 26.000ha.

Tỉnh Đồng Tháp cũng đang triển khai đề án này với sự tham gia của 24 nông hộ liền kề ở HTX Thắng Lợi. Đến hết năm 2024, Đồng Tháp sẽ có khoảng 28.500ha diện tích tham gia đề án. Đến năm 2025, diện tích sẽ đạt khoảng 69.000ha sản xuất lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Tại Sóc Trăng, trên cánh đồng 50ha của HTX Hưng Lợi, bà con ứng dụng cơ giới hóa với nhiều phương thức như sạ hàng, vùi phân...

Cần khoảng 2,7 tỷ USD cho đề án

Sáng 17/7, tại trụ sở Chính phủ, Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang đã chủ trì cuộc họp nghe báo cáo về tiến độ triển khai Đề án phát triển bền vững 1 triệu héc-ta chuyên canh lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030.

Những diện tích lúa chất lượng cao, giảm phát thải được thu hoạch bằng máy gặt đập liên hợp. Ảnh: TTXVN

Đánh giá ban đầu, mô hình canh tác lúa thuộc đề án này trong vụ hè thu năm 2024 tại TP.Cần Thơ đã mang lại những kết quả tích cực cả về năng suất lẫn khả năng sinh lợi cho nông dân và giảm phát thải. Đặc biệt, nhiều DN đã cam kết thu mua toàn bộ sản phẩm lúa gạo được sản xuất tại các mô hình thí điểm. Tuy nhiên, việc triển khai đề án còn gặp những khó nhăn nhất định, trước hết là do Việt Nam là quốc gia đầu tiên trên thế giới thực hiện giảm phát thải trên lúa với quy mô lớn; các hoạt động, nội dung đều mới, chưa có tiền lệ để tham khảo.

Bên cạnh đó, hiểu biết của nông dân về đề án còn hạn chế, một số hộ còn sản xuất theo tập quán cũ. Muốn thực hiện đề án có hiệu quả trước hết phải có sự đồng thuận của người nông dân, quy mô tối thiểu tham gia thực hiện phải có diện tích liền mảnh từ 50ha trở lên, trong khi nhiều tỉnh diện tích canh tác lúa còn manh mún, nhỏ lẻ.

Ngoài ra, kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp của các địa phương chưa đồng bộ. Số DN tham gia liên kết với các HTX, tổ hợp tác để đầu tư và bao tiêu sản phẩm còn hạn chế. Kinh phí triển khai đề án hiện chưa có dòng riêng đối với vốn ngân sách trong nước, trong khi quy trình xây dựng dự án vay vốn của Ngân hàng Thế giới (WB) cần có thời gian.

Phó Thủ tướng Trần Lưu Quang cho rằng, đề án khởi tạo một phương thức sản xuất mới phù hợp với xu thế sản xuất và tiêu dùng của thế giới; tạo bước chuyển mang tính đột phá về tư duy làm nông nghiệp tại ĐBSCL vốn đang phải đối mặt với ảnh hưởng của biến đổi khí hậu diễn biến nhanh và khó lường; góp phần nâng cao thu nhập và đời sống của người trồng lúa và DN; giúp Việt Nam hiện thực hóa mục tiêu đạt phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Tại cuộc họp, ông Trần Thanh Nam - Thứ trưởng Bộ NNPTNT - thông tin: "Trước hết WB rất đồng hành với đề án này, kế đến là Viện nghiên cứu lúa quốc tế (IRRI). Họ xác định đây là mô hình trồng lúa chất lượng cao, phát thải thấp đầu tiên trên thế giới. WB xác định đây là mô hình trọng điểm ở vùng Châu Á - Thái Bình Dương nên được các tổ chức quốc tế, Đại sứ quán các nước và doanh nghiệp quan tâm".

Trước đó, ngày 29/6, Bộ Kế hoạch và Đầu tư làm việc với đại diện Bộ NNPTNT và các địa phương vùng ĐBSCL liên quan đến việc sử dụng vốn vay của WB hỗ trợ triển khai đề án. Ông Tôn Thất Sơn Phong - Phó trưởng Ban phụ trách Ban Quản lý các dự án nông nghiệp (Bộ NNPTNT) - cho biết, từ nay đến năm 2030 dự kiến cần khoảng 2,7 tỷ USD từ các nguồn vốn để thực hiện đề án. Bộ NNPTNT đã chủ động làm việc với nhiều tổ chức quốc tế như: WB, Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB), Tổ chức SNV của Hà Lan, IRRI... Đến nay, WB đã cam kết cho vay vốn và hỗ trợ kỹ thuật; IRRI và một số tổ chức khác cam kết tham gia hỗ trợ kỹ thuật.

Hiện Bộ NNPTNT cùng 12 tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL và các bộ, ngành đã trực tiếp làm việc với WB, chuyên gia trong nước và quốc tế hoàn thiện dự thảo Dự án Hỗ trợ hạ tầng và kỹ thuật cho lúa chất lượng cao, phát thải thấp vùng ĐBSCL. Dự thảo Dự án này dự kiến sẽ trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định trong quý III/2024.

Tại cuộc họp, ông Cao Thăng Bình, chuyên gia cao cấp của WB cho biết, Việt Nam là một trong 3 nước nằm trong top 3 nước xuất khẩu gạo thế giới. Cứ 6 người ăn gạo thì có 1 người ăn gạo Việt Nam. Ông Bình nhận định, đây là lần đầu tiên Việt Nam và thế giới có một đề án quy mô lớn về sản xuất lúa gạo theo hướng bền vững, giảm phát thải. Việt Nam đang đứng ở thời điểm vàng để thực hiện đề án này, định vị lại lúa carbon thấp; cũng là cách để Việt Nam quảng bá, định vị lại thương hiệu gạo Việt Nam, tính trách nhiệm của Việt Nam đối với sản xuất lúa gạo, nâng vị thế của Việt Nam trên thế giới.

Theo ông Cao Thăng Bình, đề án đem lại hiệu quả kinh tế rất cao. Theo tính toán sơ bộ, nếu đầu tư cho cả chương trình khoảng 1 tỷ USD thì sẽ sinh lợi tầm 4 tỷ USD. Riêng phần giảm chi phí sản xuất, giảm phân bón khoảng 30% đó là lợi ích rất lớn đối với đất nước. Ngoài ra, thực hiện đề án này tốt sẽ góp phần quản lý tốt môi trường ở ĐBSCL, gánh nặng về kinh tế - xã hội, sức khỏe cộng đồng cũng sẽ tốt hơn.