Đối với thế hệ của cha ông, công việc trong nhà máy là cứu cánh để thoát khỏi đói nghèo ở nông thôn. Đối với Zhu và hàng triệu thanh niên Trung Quốc khác, lương thấp, làm việc nhiều giờ cực nhọc và nguy cơ bị thương không còn là những hy sinh đáng giá.
"Sau một thời gian, công việc tại đó khiến đầu óc bạn tê liệt" - người đàn ông 32 tuổi, đã rời dây chuyền sản xuất cách đây vài năm và hiện kiếm sống bằng nghề bán sữa công thức và giao xe máy cho một siêu thị ở Thâm Quyến, trung tâm công nghệ phía nam của Trung Quốc cho biết. "Tôi không thể chịu được sự lặp lại".
Việc Zhu và những người Trung Quốc khác ở độ tuổi 20 và 30 từ chối làm việc tại nhà máy mài đang góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu lao động khiến các nhà sản xuất ở Trung Quốc, nơi sản xuất 1/3 lượng hàng hóa tiêu thụ trên toàn cầu, thất vọng.
Các ông chủ nhà máy nói rằng họ sẽ sản xuất nhiều hơn và nhanh hơn, với lực lượng lao động trẻ hơn sẽ thay thế lực lượng lao động già. Nhưng việc đưa ra mức lương cao hơn và điều kiện làm việc tốt hơn mà giới trẻ Trung Quốc mong muốn sẽ có nguy cơ làm xói mòn lợi thế cạnh tranh của họ.
Và các nhà sản xuất nhỏ hơn cho biết các khoản đầu tư lớn vào công nghệ tự động hóa là không khả thi hoặc thiếu thận trọng khi lạm phát gia tăng và chi phí vay đang hạn chế nhu cầu tại các thị trường xuất khẩu chính của Trung Quốc.
Hơn 80% các nhà sản xuất Trung Quốc phải đối mặt với tình trạng thiếu lao động từ hàng trăm đến hàng nghìn công nhân trong năm nay, tương đương 10% đến 30% lực lượng lao động của họ, một cuộc khảo sát của CIIC Consulting cho thấy.
Bộ Giáo dục Trung Quốc dự báo sẽ thiếu gần 30 triệu công nhân sản xuất vào năm 2025, lớn hơn cả dân số Australia.
Trên giấy tờ, nguồn cung lao động không hề thiếu: khoảng 18% người Trung Quốc trong độ tuổi 16-24 thất nghiệp. Chỉ riêng trong năm nay, một nhóm gồm 10,8 triệu sinh viên tốt nghiệp đã tham gia vào thị trường việc làm, bên cạnh lĩnh vực sản xuất, rất ảm đạm.
Giới trẻ Trung Quốc ngày càng ngán ngẩm với việc làm việc tại các nhà máy - Ảnh: Reuters
Nền kinh tế bị dồn nén bởi các hạn chế chống dịch COVID-19, suy thoái thị trường bất động sản và các quy định khắt khe nhắm vào giới công nghệ và các ngành công nghiệp tư nhân khác, đang đối mặt với mức tăng trưởng chậm nhất trong nhiều thập kỷ.
Klaus Zenkel, chủ tịch Phòng Thương mại Châu Âu ở miền nam Trung Quốc, đã chuyển đến khu vực này khoảng hai thập kỷ trước, khi số sinh viên tốt nghiệp đại học chưa bằng một phần mười so với năm nay và toàn bộ nền kinh tế nhỏ hơn khoảng 15 lần so Mỹ.
Ông điều hành một nhà máy ở Thâm Quyến với khoảng 50 công nhân, chuyên sản xuất thiết bị che chắn từ tính được các bệnh viện sử dụng để chụp cộng hưởng từ và các thủ thuật khác.
Zenkel cho biết tốc độ tăng trưởng kinh tế chóng mặt của Trung Quốc trong những năm gần đây đã nâng cao khát vọng của thế hệ trẻ, những người hiện đang coi công việc sản xuất ở nhà máy của ông ngày càng kém hấp dẫn.
"Nếu bạn còn trẻ, bạn sẽ dễ dàng thực hiện công việc này hơn nhiều, leo lên thang, làm một số công việc máy móc, xử lý công cụ..., nhưng hầu hết những người lắp đặt của chúng tôi đều ở độ tuổi 50 đến 60" - ông nói. "Sớm muộn gì chúng tôi cũng cần tuyển thêm người trẻ, nhưng điều đó rất khó. Các ứng viên sẽ nhìn lướt qua và nói 'không, cảm ơn, công việc đó không dành cho tôi".
Các nhà sản xuất cho biết họ có ba lựa chọn chính để giải quyết tình trạng không phù hợp với thị trường lao động: hy sinh tỷ suất lợi nhuận để tăng lương; đầu tư nhiều hơn vào tự động hóa; hoặc nhảy vào làn sóng tách rời do sự cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa Trung Quốc và phương Tây và chuyển sang các nước có giá nhân công rẻ hơn.
Nhưng tất cả những lựa chọn đó đều khó thực hiện.
Liu, người điều hành một nhà máy trong chuỗi cung ứng pin điện, đã đầu tư vào thiết bị sản xuất tiên tiến hơn. Ông cho biết những công nhân lớn tuổi của ông phải vật lộn để theo kịp thiết bị nhanh hơn hoặc đọc dữ liệu trên màn hình.
Liu, giống như các giám đốc nhà máy khác cho biết ông đã cố gắng thu hút những công nhân trẻ tuổi với mức lương cao hơn 5% nhưng bị từ chối.
Sức hút của các nhà máy nay đã không còn với người trẻ - Ảnh: Reuters
“Giống như với Charlie Chaplin” - Liu nói, mô tả hoạt động của các công nhân của mình, ám chỉ đến một cảnh trong bộ phim “Modern Times” năm 1936, kể về nỗi lo lắng của các công nhân công nghiệp Hoa Kỳ trong thời kỳ Đại suy thoái. Nhân vật chính, Little Tramp, do Chaplin thủ vai, không theo kịp việc siết chặt các bu-lông trên băng chuyền.
Các nhà hoạch định chính sách Trung Quốc đã nhấn mạnh tự động hóa và nâng cấp công nghiệp như một giải pháp cho lực lượng lao động già hóa.
Liên đoàn Người máy Quốc tế cho biết, quốc gia 1,4 tỷ dân đang trên bờ vực suy thoái nhân khẩu học này chiếm một nửa số lượng robot được lắp đặt vào năm 2021, tăng 44% so với cùng kỳ năm ngoái.
Nhưng tự động hóa có giới hạn của nó.
Khả năng cạnh tranh của lĩnh vực sản xuất định hướng xuất khẩu của Trung Quốc đã được xây dựng trong nhiều thập kỷ dựa trên đầu tư được nhà nước trợ cấp vào năng lực sản xuất và chi phí lao động thấp.
Việc duy trì hiện trạng đó hiện đang xung đột với nguyện vọng của một thế hệ người Trung Quốc được giáo dục tốt hơn để có một cuộc sống thoải mái hơn.
Thay vì tìm những công việc dưới trình độ học vấn của mình, con số kỷ lục 4,6 triệu người Trung Quốc đăng ký học sau đại học trong năm nay. Có 6.000 đơn xin việc cho mỗi vị trí công chức, truyền thông nhà nước đưa tin trong tháng này.
Các nhà kinh tế cho rằng các lực lượng thị trường có thể buộc cả giới trẻ Trung Quốc và các nhà sản xuất phải kiềm chế khát vọng của họ.
Zhiwu Chen, giáo sư tài chính tại Đại học Hong Kong, cho biết: "Tình trạng thất nghiệp của những người trẻ tuổi có thể phải tồi tệ hơn nhiều trước khi sự chênh lệch có thể được khắc phục".
Ông nói, đến năm 2025, có thể sẽ không thiếu nhiều công nhân "vì nhu cầu chắc chắn sẽ giảm."
Công việc đầu tiên của Zhu là vặn những viên kim cương giả vào đồng hồ đeo tay. Sau đó, anh làm việc trong một nhà máy khác, đúc hộp thiếc đựng bánh trung thu.
Các đồng nghiệp của anh đã chia sẻ những câu chuyện khủng khiếp về thương tích tại nơi làm việc liên quan đến các tấm kim loại sắc nhọn.
Nhận ra rằng mình có thể tránh sống lại cuộc đời của cha mình, anh đã bỏ cuộc.
Hiện đang làm công việc bán hàng và giao hàng, anh kiếm được ít nhất 10.000 nhân dân tệ (1.400 USD) mỗi tháng, tùy thuộc vào số giờ anh làm việc. Con số này gần gấp đôi số tiền anh kiếm được trong một nhà máy, mặc dù một số khác biệt là do ăn ở, vì nhiều nhà máy có ký túc xá riêng.
"Đó là công việc khó khăn. Nguy hiểm trên những con đường đông đúc, trong gió và mưa, nhưng đối với những người trẻ tuổi, nó tốt hơn nhiều so với các nhà máy” - Zhu nói. "Bạn cảm thấy tự do".
Xiaojing, 27 tuổi, hiện kiếm được 5.000 đến 6.000 nhân dân tệ mỗi tháng khi làm nhân viên mát xa ở khu resort cao cấp của Thâm Quyến sau 3 năm làm việc tại một nhà máy in - nơi cô kiếm được 4.000 nhân dân tệ mỗi tháng.