Chương trình Kỳ họp thứ 9, trong tuần thứ 3 (từ 19/5 - 24/5), Quốc hội đã xem xét, cho ý kiến, biểu quyết thông qua nhiều nội dung quan trọng. Trong đó, về công tác xây dựng pháp luật, Quốc hội nghe tờ trình về các dự án luật do Bộ Công an chủ trì soạn thảo gồm: Bộ luật Hình sự (sửa đổi); Luật Chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù; Luật Dẫn độ; đồng thời thảo luận ở hội trường về dự án Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân.
Phù hợp thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm
Ngày 20/5, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ trình bày Tờ trình dự án Bộ luật Hình sự (sửa đổi), Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang cho biết việc xây dựng dự án Bộ luật này nhằm tiếp tục thể chế hóa đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng về công tác phòng, chống tội phạm trong điều kiện xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam trong giai đoạn mới, hội nhập quốc tế, vừa bảo đảm tính nhân đạo, khoan hồng, vừa bảo đảm tính răn đe, nghiêm khắc, góp phần đắc lực vào việc bảo vệ chế độ, bảo vệ quyền con người, bảo vệ lợi ích của Nhà nước và tổ chức, góp phần bảo vệ trật tự, an toàn xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN.
Bộ trưởng Lương Tam Quang trình bày Tờ trình dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự
Theo tờ trình, tại Điều 1, sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự (gồm sửa đổi, bổ sung 52 điều, trong đó, 18 điều luật liên quan đến việc thu hẹp hình phạt tử hình; 04 điều luật sửa đổi về nội dung; 02 điều luật sửa đổi để phù hợp với cơ cấu, tổ chức bộ máy mới sau khi không tổ chức Công an cấp huyện và tên gọi của các bộ sau khi thực hiện phương án sáp nhập.
Các điều luật khác sửa đổi, điều chỉnh mức hình phạt tiền lên gấp đôi để phù hợp với tình hình kinh tế, xã hội; nâng mức phạt tù đối với một số tội danh về môi trường, an toàn thực phẩm, ma túy nâng mức hình phạt tù để bảo đảm tính răn đe); Tại Điều 2, sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật có liên quan; Điều 3. Hiệu lực thi hành; Điều 4. Điều khoản chuyển tiếp.
Theo đó, 8 tội danh có khung hình phạt tử hình của Bộ luật Hình sự hiện hành dự kiến bỏ hình phạt tử hình và thay bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án gồm: Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109); Tội phá hoại cơ sở vật chất - kỹ thuật của nước CHXHCN Việt Nam (Điều 114); Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194); Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421); Tội gián điệp (Điều 110); Tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250), Tội tham ô tài sản (Điều 353), Tội nhận hối lộ (Điều 354).
Bộ trưởng Bộ Công an Lương Tam Quang nêu rõ sau hơn 8 năm thi hành, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) đã bộc lộ nhiều vướng mắc. Trong đó, các quy định về hình phạt tử hình còn nhiều bất cập; một số quy định chưa phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội và thực tiễn công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm. Một số quy định về hình phạt tù, phạt tiền chưa bảo đảm tính răn đe, nhất là đối với các loại tội phạm phức tạp, có nhiều diễn biến, gây bức xúc như tội phạm ma túy, môi trường, hàng giả, vệ sinh an toàn thực phẩm... Do đó, theo Bộ trưởng Lương Tam Quang, việc sửa đổi, bổ sung Bộ luật Hình sự là yêu cầu cấp thiết, khách quan.
Liên quan đến hình phạt tử hình, dự thảo luật cũng bổ sung trường hợp không thi hành án tử hình với người mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối, người nhiễm HIV đã chuyển giai đoạn AIDS.
Tại tờ trình, Chính phủ nhận định các quy định về hình phạt tử hình còn nhiều bất cập. Các mức định lượng và loại hình phạt trong các khung có mức hình phạt cao nhất là tử hình ở một số tội danh còn tương đối rộng (khung hình phạt tù 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình). Những bất cập đó làm cho việc xác định căn cứ để áp dụng hình phạt tử hình còn gặp khó khăn trên thực tế.
Trong nhiều trường hợp, căn cứ tính chất, mức độ và hậu quả gây ra, nếu phạt tù chung thân thì quá nhẹ, không bảo đảm tính răn đe, tuy nhiên nếu phạt tử hình lại quá nặng, không phù hợp với quan điểm của Đảng và Nhà nước về hạn chế việc áp dụng và thi hành hình phạt tử hình.
Bộ luật Hình sự hiện hành có 18 tội danh phải chịu mức hình phạt cao nhất là tử hình. Tuy nhiên qua thực tiễn, một số tội danh có tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội không cần thiết phải duy trì hình phạt tử hình; và trên thực tế thời gian qua Tòa án cũng không áp dụng hình phạt tử hình đối với các tội danh này như tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân, tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, phòng bệnh, tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ cũng vậy.
Quang cảnh phiên họp
Không áp dụng án tử hình nhưng không phải thiếu tính răn đe. Chính phủ cho rằng đối với những tội này, để thu hẹp hình phạt tử hình, cần thiết bổ sung hình phạt tù chung thân nhưng không xét giảm án. Như vậy vẫn bảo đảm cách ly vĩnh viễn người phạm tội ra khỏi đời sống xã hội, vẫn bảo đảm được yêu cầu phòng ngừa, đấu tranh chống tội phạm.
Ở góc độ khác, thu hẹp tội danh phải nhận án tử hình là phù hợp với quan điểm mới của Đảng, công tác cải cách tư pháp về thu hẹp hình phạt tử hình, thực tiễn áp dụng hình phạt tử hình và hợp tác quốc tế về phòng, chống tội phạm.
Thể hiện tính nhân văn, nhân đạo
Trình bày báo cáo thẩm tra dự án luật, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cho biết có 2 loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất tán thành việc bỏ hình phạt tử hình và thay thế bằng hình phạt tù chung thân không xét giảm án tại 8 tội danh có khung hình phạt tử hình như đề xuất của Chính phủ. Loại ý kiến thứ hai tán thành chủ trương tiếp tục xem xét bỏ hình phạt tử hình ở các tội danh còn hình phạt này trong Bộ luật Hình sự.
Ông Tùng lưu ý: Việc xem xét bỏ hình phạt này ở tội danh nào trong lần sửa đổi, bổ sung này cần cân nhắc kỹ, tránh tác động tới hiệu quả răn đe, phòng ngừa và xử lý tội phạm. Nhóm ý kiến này đề nghị cân nhắc thận trọng việc bỏ hình phạt tử hình với Tội tham ô, Tội nhận hối lộ, Tội vận chuyển trái phép chất ma túy. Đa số ý kiến trong cơ quan thẩm tra tán thành với loại ý kiến thứ hai - ông Tùng cho biết.
Lần sửa đổi này, Chính phủ còn đề xuất nâng mức hình phạt tù, hình phạt tiền với một số tội danh như tội phạm về môi trường, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng giả là lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh. Theo Chính phủ, quy định này bảo đảm tính răn đe, nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm, kịp thời bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của Nhà nước, công dân.
Theo ông Hoàng Thanh Tùng, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cơ bản tán thành việc nâng mức hình phạt tù đối với một số tội phạm về môi trường, về ma túy và vi phạm quy định về an toàn thực phẩm nhằm nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng, chống tội phạm. Ông Tùng cũng cho biết, có ý kiến đề nghị tuân thủ nguyên tắc được đề ra trong Nghị quyết 68 của Bộ Chính trị với các tội danh về kinh tế, môi trường. Theo đó, trường hợp trong cùng một khung hình phạt mà hình phạt chính có cả hình phạt tù và hình phạt tiền thì ưu tiên áp dụng hình phạt tiền.
Theo ông Đỗ Đức Hiển, Ủy viên Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội, qua ba lần sửa đổi, bổ sung gần đây nhất của Bộ luật Hình sự hiện hành, số lượng tội danh cũng như tỉ lệ các tội có quy định hình phạt tử hình đã giảm đáng kể. Cụ thể, năm 1999 còn 29/263 tội danh, trên 11%; năm 2009 còn 22/272 tội danh, trên 8% và năm 2017 còn 18/314 tội danh, gần 6%. Ông Hiển cho rằng, việc giảm các tội danh nhận án tử hình như lần sửa đổi này là hoàn thiện chính sách hình sự theo hướng hạn chế áp dụng hình phạt tử hình, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong xử lý người phạm tội. Đặc biệt, tôn trọng và bảo đảm thực thi đầy đủ các quyền con người, quyền cơ bản của công dân được ghi nhận trong Hiến pháp.
Trước đó, tại Phiên họp chuyên đề xây dựng pháp luật diễn ra ngày 13/4, Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng cho rằng, việc tăng cường áp dụng biện pháp chuyển đổi từ "hình phạt tử hình" sang "hình phạt tù chung thân" là thể hiện tính nhân văn, nhân đạo của Đảng ta; thể hiện sự trưởng thành, lớn mạnh của Nhà nước ta; thể hiện sự tự tin của các cơ quan pháp luật.
Theo chương trình của Kỳ họp thứ 9, Chính phủ đề xuất trình Quốc hội xem xét, cho ý kiến, thông qua dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự theo trình tự, thủ tục rút gọn tại Kỳ họp thứ 9. Ủy ban Pháp luật và Tư pháp cũng nhất trí thời điểm Luật dự kiến có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7 để kịp thời thực hiện chủ trương của Đảng về sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của hệ thống pháp luật.