1. Mơ ước - đam mê - ý chí
Lại Văn Long mê xem truyện tranh trước khi biết đọc biết viết. Từ 6, 7 tuổi khi đã biết đọc thì càng mê truyện tranh sau đó là truyện chữ. Suốt thời tiểu học Lại Văn Long thường nhịn ăn quà để lấy tiền thuê truyện đọc và ước ao lớn lên cũng sẽ viết được những bộ truyện thật dày, thật hấp dẫn về những anh hùng trừ gian diệt ác, thực thi công lý.
Giấc mơ đó theo suốt tuổi thiếu niên của Lại Văn Long để hình thành kế hoạch và ý chí thực hiện. Từ khi về TPHCM học đại học, được đọc sách thoải mái trong các thư viện đầy ắp sách, được cầm trên tay những bộ tiểu thuyết dày cộp, lừng danh của thế giới thì mơ ước đó càng thôi thúc, nhất là vào năm cuối (1987 - 1988) được đăng bài trên báo Sài Gòn Giải Phóng và truyện ngắn trên “Tuổi Trẻ Chủ nhật”.
Đầu năm 1992, Lại Văn Long được giải nhất Cuộc thi truyện ngắn 1990 - 1991 của Báo Văn Nghệ - Hội Nhà văn Việt Nam và được về làm phóng viên của Báo Công an TPHCM nên càng tin tưởng vào con đường viết văn đã ước mơ và chọn lựa. Từ đó Lại Văn Long đã âm thầm tích lũy tài liệu, cảm xúc cho “bộ tiểu thuyết trong mơ” của mình. Chính nghề báo và môi trường làm việc ở Báo Công an TPHCM đã giúp Lại Văn Long hoàn thành ước mơ của mình sau hơn 30 năm tìm tòi, tích lũy kiến thức và cảm xúc.
Suốt chặng đường dài đó, dù gặp trắc trở, áp lực cũng không buông bỏ ước mơ. Lúc đầu là viết các loạt bài vài kỳ, vài chục kỳ trên các số báo Công an TPHCM để “lấy ngắn nuôi dài”. Khi cơ hội đến (được Tổng biên tập giao viết kịch bản cho dự án phim “Hồ sơ lửa” 1.100 tập) thì Lại Văn Long làm việc say sưa, mỗi ngày chỉ ngủ 3 đến 4 tiếng. Vì đã nhìn thấy hình hài của “bộ tiểu thuyết trong mơ” nên Lại Văn Long càng quyết tâm vượt qua mọi khó khăn khi phải vừa làm báo, vừa chăm lo gia đình, vừa làm dự án phim, vừa âm thầm sắp đặt cho bộ sách rất công phu đó qua các phần kịch bản, truyện phim...
Lãnh đạo Tổ chức Kỷ lục Việt Nam trao chứng nhận kỷ lục cho tác giả Hồ sơ lửa
2. “Nhân nghĩa thắng hung tàn”...
Từ nhỏ, khi đọc “Những người khốn khổ” của Victor Hugo, Lại Văn Long đã rất yêu mến, cảm phục tư tưởng nhân văn, bác ái của văn hào này, nên khi được tập trung sáng tác “bộ tiểu thuyết trong mơ”, Lại Văn Long đặt mục tiêu phải là “ngòi bút hướng thiện”, tràn đầy tính nhân văn cao đẹp. Vì vậy các sĩ quan công an từ thời chống Pháp, chống Mỹ trong “Hồ sơ lửa” như Đại tá Anh hùng lực lượng vũ trang Hoàng Đức Liêm (Út Liêm) đến các tướng lĩnh lãnh đạo Công an TPHCM trong giai đoạn đổi mới hội nhập, tới thế hệ hiện tại như cháu nội của Đại tá Út Liêm là Đại úy Hoàng Đức Định và các cấp trên, đồng đội của Định đều chấp pháp theo tư tưởng khoan dung, độ lượng, tạo mọi điều kiện để những người phạm tội ăn năn hối cải, phấn đấu làm lại cuộc đời.
Trong tất cả các vụ án, dù đối đầu với các sát thủ máu lạnh giết người không ghê tay, họ đều lấy tình người, tình phu thê, phụ tử, mẫu tử, huynh đệ ra để khơi gợi mầm mống thiện dù rất ít ỏi trong những kẻ phạm tội đó, giúp họ trả giá tội ác với tư cách một con người còn lương tri chứ không phải “cỗ máy tàn bạo” hay hung tính của thú vật. Đến chuyên án cuối cùng trong bộ sách Hồ sơ lửa (tập 6 - Hồng nhan sương khói) - Đại tá Minh - Trưởng phòng Cảnh sát hình sự Công an TPHCM còn đặt tên “chuyên án bàn tay Phật” để minh oan và cứu sinh mệnh cho tướng cướp Sơn Cụt.
Các cấp dưới của ông như: Thiếu tá Thanh, Đại úy Hoa, Đại úy Định, Thượng úy Thu... còn tạo điều kiện cho Sơn được toại nguyện với tình đầu để chữa vết thương lòng cho nhau. Từ đó Sơn có động lực phấn đấu trong trại giam để sớm được trở về với vợ con. Vũ nữ Saly - tình đầu của Sơn cũng từ bỏ những tham vọng danh lợi để sống cuộc đời bình an, hạnh phúc, chờ Sơn được giảm án trở về, gia đình sum họp...
Nhà văn Lại Văn Long với bộ tiểu thuyết Hồ Sơ lửa
3. Quy mô và chất lượng tác phẩm
Bộ tiểu thuyết hình sự Hồ sơ lửa gồm 6 tập, 2.400 trang mô tả lịch sử đấu tranh gian khổ nhưng hào hùng của quân, dân miền Đông Nam Bộ dưới sự lãnh đạo của Đảng trong kháng chiến chống Pháp, Nhật, Mỹ... giành độc lập dân tộc, thống nhất đất nước. Bên cạnh đó là cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm kéo dài hàng chục năm của lực lượng Công an TPHCM.
Trong tiến trình đó, từ những trớ trêu của lịch sử đã sinh ra một gia tộc 4 thế hệ làm tướng, đồng thời cũng có thành viên liên đới là những lãnh đạo tỉnh, quân khu, lực lượng công an... đặc biệt là Hoàng Đức Định - sĩ quan cảnh sát hình sự nhưng lại là con tướng cướp Hai Cuộc tàn bạo, cháu ngoại nữ tướng cướp khét tiếng Tám Lai. Cuộc đấu tranh giữa hai thế lực chính - tà xung quanh các thế hệ của gia tộc này gắn liền với lịch sử đấu tranh cách mạng của miền Đông Nam Bộ và tiến trình đổi mới, phát triển của TPHCM nói riêng, cả nước nói chung. Cứ mỗi giai đoạn lịch sử, cuộc đấu tranh thiện - ác này lại mang dấu ấn của các thời đại khác nhau, giữa 2 lực lượng có lý tưởng, tính cách, sức mạnh khác nhau. Từ đó phát sinh các bi kịch trớ trêu cho mỗi nhân vật.
Hơn 500 nhân vật trong toàn bộ tiểu thuyết cùng chi phối, giằng xé nhau để tăng thêm kịch tính bi hùng trong cuộc đấu tranh thiện - ác kéo dài trọn một thế kỷ. Cuối cùng, thế hệ thứ 4 dù có vài tướng cướp mới, nhưng đã xuất hiện những trí thức lỗi lạc, những sĩ quan công an ưu tú, những thầy thuốc, nghệ sĩ tài ba. Họ cùng nhìn về quá khứ của ông bà, cha mẹ mình với cảm thông nhiều hơn là trách móc, cùng đóng góp để xóa bỏ hận thù, hướng đến tương lai tươi sáng. Cùng chung tay vì gia đình, dòng họ, quê hương...
Đồng nghiệp, bạn bè chức mừng nhà văn Lại Văn Long
Nhà văn Bích Ngân, Chủ tịch Hội Nhà văn TPHCM tặng hoa chúc mừng nhà văn Lại Văn Long
4. Vĩ thanh
Tập 1 của “Hồ sơ lửa” là “Mật danh Đ9” được chuyển thể phim 38 tập, chiếu trên gần 40 kênh truyền hình, trong đó có cả kênh nước ngoài. Được giải thưởng “Ngôi sao xanh”, hạng mục “Phim truyền hình được yêu thích nhất” - các tập còn lại đều được các nhà đầu tư mua bản quyền chuyển thể làm phim. 3/6 tập Hồ sơ lửa đã được giải thưởng “Cây bút vàng” của Bộ Công an 2018 và giải thi tiểu thuyết “Vì an ninh Tổ quốc và bình yên cuộc sống” 2017 - 2020, do Bộ Công an và Hội Nhà văn Việt Nam đồng tổ chức. 3 tập còn lại tác giả mới hoàn thành sau này, tuy chưa dự thi, nhưng có tập 6 - Hồng nhan sương khói, đã được Hội Nhà văn TPHCM đánh giá tốt và hỗ trợ sáng tác cho tác giả.
Điều đó cho thấy ngoài quy mô, bộ “Hồ sơ lửa” từ tập đầu “Mật danh Đ9” đến tập cuối “Hồng nhan sương khói” được viết đều tay, chất lượng tốt, rất xứng đáng với đam mê, lao động miệt mài của tác giả suốt 30 năm (1992 - 2022) và đóng góp thêm cho văn học Việt Nam đương đại một tác phẩm được hàng triệu độc giả và khán giả truyền hình biết đến. Đó là lý do Tổ chức kỷ lục Việt Nam trao chứng nhận kỷ lục Bộ tiểu thuyết hình sự nhiều tập nhất cho “Hồ sơ lửa” và tác giả Lại Văn Long.