(CATP) Trường hợp đồng bitcoin từ chỗ giá trị chỉ 1 USD lên hơn 120.000 USD hiện nay là ví dụ minh họa được dùng nhiều nhất khi quảng cáo các dự án tiền ảo. Tâm lý sợ bỏ lỡ cơ hội (FOMO) được khai thác triệt để nhằm thúc giục nhà đầu tư xuống tiền giao dịch các loại tiền ảo (coin) liên tục xuất hiện trong vài năm gần đây, nhằm kiếm lợi nhuận cao khi coin đó tăng giá. Đáng tiếc là, trong "rừng coin", hàng ngàn cái tên dù được quảng cáo sẽ mang lại "lãi cao, giá tăng nhanh hơn bitcoin", đó vẫn chỉ là kỳ vọng. Hàng ngàn cái tên coin liên tiếp xuất hiện và biến mất "không kèn, không trống" trong những năm qua cho thấy, chỉ có một số ít coin có giá trị giao dịch thật sự bền vững như bitcoin, USDT, ethereum, USDC, binance coin... Tuy nhiên, với những loại coin đã khẳng định giá trị này, việc đầu tư không còn dễ kiếm lợi nhuận cao nữa. Đó cũng là lý do khiến một số nhà đầu tư rót tiền vào các dự án tiền ảo với loại coin mới với hy vọng kiếm lời nhanh.
Mẫu số chung của những cú sập tiền ảo
Hàng loạt dự án tiền ảo từng được quảng bá rầm rộ tại Việt Nam như Matrix Chain, Paynet Coin, Toptrader1, BUSD, TCIS... đã để lại những hậu quả nặng nề. Đằng sau các lời hứa về "lợi nhuận thần tốc" là những mô hình lừa đảo đa cấp. Giấc mơ "làm giàu nhờ tiền số" vẫn hấp dẫn, nhưng thực tế đã chứng minh: chỉ một phần rất nhỏ dự án tồn tại đủ lâu để tạo giá trị thật. Còn lại, phần lớn sụp đổ bởi lòng tham, sự thiếu hiểu biết và khoảng trống pháp lý. Qua phân tích hàng chục dự án tiền ảo, có thể thấy một số điểm chung lặp lại gần như ở tất cả các vụ thất bại hoặc lừa đảo.
Đầu tiên là mức lợi nhuận "phi logic" khi các dự án thường hứa hẹn lợi nhuận cố định từ 5% - 15%/tháng, thậm chí "gấp đôi tài sản sau 90 ngày". Đây là điều phi lý trong mọi thị trường đầu tư hợp pháp. Phần lớn dự án chỉ có "whitepaper", tức là bản mô tả ý tưởng, nhưng không có ứng dụng, sàn giao dịch, hay công nghệ minh bạch. Token phát hành chỉ tồn tại để huy động vốn, hay nói cách khác là thiếu sản phẩm có giá trị giao dịch thật, có thể giao dịch ở nhiều sàn tiền ảo tập trung khác.
Một số dấu hiệu đáng ngại hơn, liên quan đến lừa đảo là khi sàn đưa ra mô hình đa cấp trá hình, thay vì tạo giá trị, họ khuyến khích người tham gia "tuyển F1, F2, F3" để nhận thưởng. Khi không còn người mới, hệ thống sụp đổ theo đúng cơ chế Ponzi. Thường các sàn có dấu hiệu đa cấp trá hình cũng sẽ xuất hiện người nổi tiếng và sự kiện hoành tráng như thuê KOL, tổ chức gala, hoặc mượn hình ảnh doanh nhân nổi tiếng để tạo niềm tin. Đây là chiêu "đánh vào tâm lý xã hội" rất phổ biến ở Việt Nam.
Thiếu minh bạch trong phân bổ token là yếu tố dẫn đến "sập sàn" khiến nhà đầu tư mất trắng. Phân bổ token không rõ ràng: ai nắm bao nhiêu %, thời hạn khóa token ra sao, có cơ chế kiểm định (audit) hay không. Khi giá tăng, nhóm sáng lập thường bán tháo (xả hàng) khiến thị trường sụp đổ.
Nhiều thùng tài liệu thu được từ trụ sở công ty của Shark Bình
Đâu là dấu hiệu "lùa gà" đầu tư?
Dựa trên thực tế hoạt động của các dự án tiền ảo đã từng đình đám rồi "sập sàn" hoặc mất hết giá trị như trường hợp AntEx liên quan đến Shark Bình, các dấu hiệu nhận diện sau đây cho thấy dự án "có vấn đề", cần thận trọng.
Đầu tiên là tìm thông tin về đội ngũ phát triển trên LinkedIn, GitHub, hoặc website dự án xem có công khai đầy đủ danh tính không. Kết hợp với việc tìm kiếm tên thành viên trên mạng xã hội, Google để xem họ có liên quan đến các dự án thất bại trước đó không. Nếu có người nổi tiếng tham gia thì kiểm tra vai trò thực tế có bất thường không như cam kết đầu tư nhưng chỉ góp nhỏ, hoặc ngừng giải ngân. Nếu đội ngũ phát triển ẩn danh hay giả mạo quốc tịch (ví dụ CryptoBike tự nhận là người Mỹ để tạo uy tín nhưng thực tế là người Việt), hoặc có tranh cãi nội bộ (như AntEx, nơi Shark Bình và cựu giám đốc công nghệ tố cáo lẫn nhau liên quan đến việc đồng coin của sàn mất 99% giá trị), thì đó là dự án có vấn đề.
Khám xét trụ sở Công ty NextTech
Tại cuộc họp báo do Bộ Công an tổ chức chiều 06/10, Đại tá Nguyễn Đức Long - Phó Giám đốc Công an TP.Hà Nội - thông tin về dự án tiền điện tử Antex của ông Nguyễn Hòa Bình gây xôn xao dư luận. Theo Đại tá Long, Công an Hà Nội đã nắm tình hình việc có nhiều người phản ảnh trên mạng xã hội về dự án của ông Bình. Phòng An ninh mạng và phòng, chống tội phạm công nghệ cao (Công an TP.Hà Nội) có tiếp nhận để điều tra từ đơn tố cáo của một người ở tỉnh Ninh Bình có tham gia dự án tiền ảo của Shark Bình, đầu tư 2.000 USD và bị chiếm đoạt.
Ngay sau đó, tối 06 và 07/10, lực lượng Công an liên tục xuất hiện ở tòa nhà số 18 phố Tam Trinh, phường Vĩnh Tuy, TP.Hà Nội - nơi đặt trụ sở của Công ty NextTech của ông Nguyễn Hòa Bình. Tối 07/10, người dân thấy hàng chục thùng tài liệu dán giấy niêm phong được Công an chuyển lên xe tải chở đi.
Để đánh giá minh bạch và kiểm định (audit) của dự án, cần yêu cầu tài liệu dự án (whitepaper) chi tiết và kiểm tra trên các công cụ như RugDoc hoặc TokenSniffer để phát hiện lỗ hổng. Có thể kiểm tra on-chain bằng cách sử dụng công cụ BSCScan hoặc Etherscan để theo dõi ví dự án. Nếu dòng tiền phân tán qua hàng trăm ví phụ (như AntEx với 879 ví để xả token), hoặc rút thanh khoản đột ngột (542.285 BUSD rút khỏi Pancakeswap ở AntEx), đây là dấu hiệu làm giảm giá token xuống gần bằng 0 trong nhiều ngày (slow rug pull).
Phân tích tokenomics (cơ chế token) dự án bằng cách kiểm tra tổng cung token, phần trăm khóa (lock-up) và lịch mở khóa. Nếu đội ngũ giữ phần lớn token mà không khóa chặt thì dự án có mức rủi ro cao.
Vì sao nhà đầu tư Việt dễ sập bẫy?
Từ AntEx đến WingStep, từ Pincoin đến Naga Kingdom, tất cả đều có chung "công thức": lời hứa lợi nhuận cao, người nổi tiếng bảo chứng, mô hình tài chính phức tạp. Điểm khác nhau chỉ là hình thức, nhưng bản chất đều là đánh vào lòng tham và sự thiếu hiểu biết của nhà đầu tư.
Ở Việt Nam, nhiều người coi tiền ảo như "cơ hội đổi đời" trong thời gian ngắn. Không ít người từng chứng kiến bitcoin tăng từ 1.000 USD lên hơn 120.000 USD, từ đó hình thành niềm tin rằng "ai đầu tư sớm sẽ thắng lớn". Các dự án lừa đảo khai thác tâm lý này bằng cách quảng bá "cơ hội duy nhất trong đời" hoặc "chỉ mở bán một lần". Song song đó là hứa hẹn lợi nhuận cố định có thể đến 15%/tháng mà không cần kiến thức, "làm chơi ăn thật", kèm theo các câu chuyện thành công "từ công nhân thành triệu phú”, tạo ảo tưởng làm giàu dễ.
Shark Bình và dự án AntEx. Ảnh: AntEx
Trong văn hóa Việt Nam, yếu tố "nghe người quen" có sức nặng lớn. Nhiều nạn nhân chia sẻ rằng, họ đầu tư vì "hàng xóm, bạn bè, đồng nghiệp đều chơi". Một khi có vài người "khoe lãi", dòng người mới ồ ạt đổ vào, tạo hiệu ứng FOMO. Các dự án lừa đảo thường lợi dụng điểm này để tăng tốc huy động, rồi rút hết tiền khi đạt mục tiêu. Ngoài ra, nhà đầu tư còn bị thao túng tâm lý khi thấy người nổi tiếng tham gia các sự kiện quảng bá tiền ảo, chia sẻ kinh nghiệm chơi nên họ tưởng đó là thật.
Kết quả nghiên cứu của một viện kinh tế thực hiện năm 2024 cho thấy, hơn 68% nhà đầu tư F0 tham gia tiền số vì "nghe bạn bè giới thiệu", chỉ 12% hiểu rõ bản chất sản phẩm. Chính vì không hiểu rõ, phần lớn nhà đầu tư đánh đồng "có token" với "dự án thật". Các dự án lừa đảo lợi dụng thuật ngữ kỹ thuật (blockchain, DeFi, staking, Web3, AI) để tạo vẻ "cao siêu". Họ dựng website hiện đại, whitepaper đẹp, đội ngũ ẩn danh nhưng gắn mác "kỹ sư quốc tế".
Trong khi đó, về bản chất blockchain chỉ là công cụ ghi nhận dữ liệu, không bảo đảm giá trị đầu tư. Token không đồng nghĩa với cổ phần và không có nghĩa vụ pháp lý nào với nhà đầu tư. Khi sự mơ hồ kỹ thuật gặp niềm tin mù quáng, "công nghệ" trở thành tấm bình phong hoàn hảo cho lừa đảo.
Các bước tổng thể để phòng tránh "bẫy" tiền ảo
Bước 1: Bắt đầu với tự kiểm tra (DYOR) cơ bản: Đọc whitepaper, kiểm tra website và tìm kiếm dự án trên CoinMarketCap hoặc CoinGecko để xem listing và volume.
Bước 2: Sử dụng công cụ on-chain để xác thực dòng tiền và giao dịch.
Bước 3: Đầu tư nhỏ ban đầu, theo dõi ít nhất 1 - 2 tháng sau listing để phát hiện slow rug pull.
Bước 4: Tránh dự án hype nhanh (tăng giá đột ngột), ưu tiên có audit nghiêm ngặt và đội ngũ minh bạch.
Các nguyên tắc bảo vệ cơ bản
- Không đầu tư vào dự án chỉ vì "người nổi tiếng" quảng bá.
- Không gửi tiền/USDT qua Telegram, Zalo, nhóm kín, không có hợp đồng hoặc hợp đồng mập mờ.
- Không đầu tư vào token không có kiểm định (audit) và kế hoạch trao quyền sở hữu (vesting plan) rõ ràng.
- Luôn kiểm tra on-chain: xem có thanh khoản bị khóa, smart contract có chức năng mint thêm token hay không.
- Nếu lợi nhuận hứa hẹn "quá đẹp để tin được", thì thường là lừa đảo.
(CATP) Hàng trăm ngàn nạn nhân tin theo những lời quảng cáo có cánh về khả năng sinh lợi siêu tốc của những dự án phát hành tiền ảo, tài sản ảo nở rộ trong vài năm gần đây. Khai thác triệt để tâm lý FOMO (sợ mất cơ hội) của nhà đầu tư đã diễn ra với bitcoin, các dự án này nhanh chóng hút được hàng trăm tỷ đồng để rồi sập sàn một cách dễ dàng và nhà đầu tư trắng tay.