Tại thành phố lớn nhất và đông dân nhất nước là Istanbul - áp lực đang đè nặng lên chính quyền địa phương để chuẩn bị cho khả năng xảy ra một thảm họa thiên nhiên khác với quy mô không thể tưởng tượng được.
“Triển vọng cho Istanbul không sáng sủa” - Giáo sư Celal Sengor, một trong những nhà địa chất học hàng đầu của Thổ Nhĩ Kỳ nhận định.
“Nếu một trận động đất lớn không xảy ra trong 20 năm tới ở Istanbul, thì tất cả chúng ta sẽ rất ngạc nhiên” - giáo sư đến từ Đại học Kỹ thuật Istanbul nói với CNN.
“Đó là mức độ cao. Đó chỉ là một xác suất, nhưng xác suất là rất cao” – vị chuyên gia này đánh giá.
Với hai đường đứt gãy chính trong vùng lân cận - Bắc Anatolian và Đông Anatolia - Thổ Nhĩ Kỳ là một trong những khu vực hoạt động địa chấn mạnh nhất trên thế giới. Đó là một thực tế địa chất đã làm gia tăng mối lo ngại về khả năng chuẩn bị cho một trận đại động đất xảy ra ở Istanbul.
Từng là thủ đô của cả đế chế Byzantine và đế chế Ottoman, thành phố đông dân cư này là nơi sinh sống của khoảng 16 triệu người. Nó nằm bấp bênh gần đường đứt gãy Bắc Anatolian, chạy trong phạm vi 20 km (12,4 dặm) của Istanbul và qua Biển Marmara, theo Hiệp hội Địa chất Luân Đôn.
Trong lịch sử, vị trí này đã dẫn đến một số trận động đất thảm khốc, bao gồm trận động đất mạnh 7,6 độ richter tấn công thành phố Izmit gần đó vào năm 1999, giết chết hơn 17.000 người và ước tính khoảng 500.000 người khác phải di dời.
Hiện nay, các chuyên gia ước tính rằng một trận động đất khác trên đường đứt gãy Bắc Anatolia có thể đạt cường độ từ 7,2 đến 7,8 độ richter, gây hậu quả tàn khốc đối với trung tâm thương mại và công nghiệp của Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, thời gian xảy ra một trận động đất như vậy là không thể dự đoán.
“Chúng tôi có thể báo trước rằng một trận động đất với cường độ như vậy sẽ sớm xảy ra, nhưng đó là điều tốt nhất chúng tôi có thể làm. Không có cách nào bạn có thể dự đoán nó” - Sengor nói.
Một nghiên cứu được thực hiện bởi Viện nghiên cứu động đất và quan sát Kandilli ước tính số người chết là hơn 14.000 nếu một trận động đất mạnh 7,5 độ richter ở Istanbul xảy ra vào ban đêm. Tuy nhiên, một số chuyên gia tin rằng thiệt hại sẽ lớn hơn nhiều.
“Ước tính của tôi là khoảng 100.000. Bạn không thể chỉ nghĩ về tác động trực tiếp của rung lắc, bạn cũng phải nghĩ về những gì sẽ xảy ra sau rung lắc. Sẽ có cướp bóc, hỏa hoạn, dịch bệnh. Nó sẽ rất khủng khiếp” - Sengor nói.
Các dự báo hiện tại của Khu đô thị Istanbul chỉ ra rằng một trận động đất mạnh 7,5 độ dọc theo đường đứt gãy Bắc Anatolia có thể dẫn đến sự phá hủy khoảng 90.000 tòa nhà trong thành phố, với hơn 260.000 tòa nhà khác có khả năng bị thiệt hại đáng kể. Theo các quan chức thành phố, đó là một dự đoán nghiêm túc có thể khiến khoảng 4,5 triệu người mất nhà cửa – tức là hơn một phần tư dân số của Istanbul.
Giờ đây, sau khi hơn 48.000 người thiệt mạng ở Thổ Nhĩ Kỳ trong trận động đất hồi tháng trước, Istanbul đang chạy đua củng cố hệ thống phòng thủ trước thảm họa thiên nhiên mà các chuyên gia cho rằng có thể ập đến bất cứ lúc nào.
Là một phần trong nỗ lực chuẩn bị cho một trận động đất lớn, Thị trưởng Istanbul Ekrem Imamoglu đã đưa ra cái mà các quan chức mô tả là “lộ trình chuẩn bị cho thảm họa” của thành phố.
Kế hoạch bao gồm các điều khoản để phân bổ nhiều hơn quỹ của thành phố cho chương trình chuẩn bị ứng phó với thảm họa, cũng như chi tiết về các điểm khẩn cấp mới sẽ được thành lập để cung cấp cho công dân các dịch vụ quan trọng như nơi trú ẩn, nước và năng lượng. Nhưng ưu tiên hàng đầu trong số các ưu tiên của thành phố là hệ thống quét nhanh để đánh giá mức độ an toàn của các tòa nhà ở Istanbul.
Thành phố Istanbul trước nguy cơ một trận đại động đất ập đến - Ảnh: Getty
Trong hơn ba năm, thành phố đã tiến hành đánh giá các tòa nhà được xây dựng trước năm 2000, khi các quy định mới về động đất có hiệu lực. Dịch vụ này hiện đang được cung cấp miễn phí và kể từ trận động đất hồi tháng 2, chính quyền thành phố cho biết số lượng đơn đăng ký đã tăng hơn 100.000.
Ozlem Tut, người đứng đầu Cục quản lý rủi ro động đất và cải thiện đô thị của thành phố, nói với CNN rằng trong số 29.000 tòa nhà được kiểm tra cho đến nay, 50% có nguy cơ sụp đổ cao. “Chúng tôi cũng đã xác định được 318 tòa nhà… có thể sụp đổ mà không bị thiệt hại do động đất” - bà nói.
Trong khi thành phố nói rằng họ đang đi đầu trong việc đảm bảo thành phố chuẩn bị sẵn sàng cho một trận động đất, thì thị trưởng – một thành viên chủ chốt của đảng đối lập lớn nhất Thổ Nhĩ Kỳ – cũng đang nhắm vào Tổng thống Recep Tayyip Erdogan, chỉ trích việc chính phủ thực hiện việc “ân xá” cho khu vực xây dựng.
Kể từ giữa những năm 1980, chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ đã “ân xá” cho các tòa nhà được xây dựng mà không có giấy phép quy hoạch, cũng như những tòa nhà không tuân thủ các quy tắc xây dựng chính thức, bao gồm cả các quy định về chống động đất.
Sau trận động đất kinh hoàng vừa qua, dư luận đang chú ý đến vô số cộng đồng 'gecekondu' của Istanbul. Thuật ngữ này có nghĩa là 'được xây dựng qua đêm' và đề cập đến những ngôi nhà được xây dựng nhanh chóng và không có sự cho phép thích hợp, thường được tìm thấy ở một trong nhiều khu dân cư tồi tàn của thành phố.
Imamoglu muốn chấm dứt việc phân vùng ân xá.
Một số cư dân của những khu dân cư nghèo khó này nói với CNN rằng ngay cả khi nhà của họ gặp rủi ro, họ cũng không có đủ khả năng tài chính để chuyển đi nơi khác.
“Tòa nhà của chúng tôi không vững chắc. Không có cột, chỉ có gạch. Nhưng những gì chúng ta có thể làm gì? Đó là một ngôi nhà tồi tàn, chúng tôi tự xây dựng nó” - Sukriye Aldirmaz nói.
Tại khu phố Armutlu của Istanbul, cư dân địa phương Sade Ozorman nói với CNN rằng cô có rất ít hy vọng rằng tòa nhà của mình sẽ tồn tại sau một trận động đất.
“Hầu hết các tòa nhà ở đây đều hơn 30 tuổi” - Ozorman nói. “Tôi không nghĩ chúng là những tòa nhà kiên cố. Tôi thực sự muốn chuyển đi, nhưng giá thuê nhà quá cao”,
Ở nhiều khu dân cư gecekondu, những ngôi nhà ổ chuột một tầng đã được mở rộng, biến chúng thành những khu chung cư để thu lợi tài chính. Bất chấp những lo ngại về an toàn, nhiều tòa nhà trong số này đã đạt được tư cách pháp nhân thông qua ân xá xây dựng của chính phủ.
Nhưng những mối quan tâm như vậy không phải là duy nhất đối với các cộng đồng gecekondu. Nhiều khu dân cư kém đặc quyền hơn trong thành phố đã được xây dựng trước khi chính quyền ban hành các quy định về động đất và được coi là không an toàn.
Sukru Karali, một nhà thầu xây dựng sống ở quận Bagcilar, nói rằng anh không tin tưởng vào sự nguyên vẹn của các tòa nhà mà anh đã giúp phát triển trong khu vực, bao gồm cả nhà riêng của mình.
“Những tòa nhà này được xây dựng vào đầu những năm 1990. Làm thế nào bạn có thể tin tưởng?. Điều đó rất đáng lo ngại, nhưng chúng tôi không thể làm gì được. Nó thực sự phụ thuộc vào tình hình tài chính của bạn - Sengor nói.
Thị trường nhà ở của Istanbul đang ngày càng trở nên đắt đỏ khi Thổ Nhĩ Kỳ phải đối mặt với cuộc khủng hoảng tài chính ngày càng trầm trọng. Đất nước này đã chứng kiến lạm phát tăng vọt do các chính sách tiền tệ không chính thống của chính phủ và cuộc khủng hoảng tiền tệ năm ngoái đã khiến đồng lira mất giá gần 30% so với đồng đô la.
Là một phần trong kế hoạch phòng chống thiên tai, thành phố Istanbul cho biết họ đã bắt đầu xây dựng 5.000 đơn vị nhà ở xã hội cho các hộ gia đình có thu nhập thấp, với kế hoạch xây dựng thêm 10.000 đơn vị nhà ở xã hội trong tương lai gần.
Ông Erdogan, người sẽ phải đối mặt với các cuộc bầu cử trong hai tháng tới, cũng đã cam kết xây dựng hàng nghìn ngôi nhà mới, thề sẽ xây dựng lại các khu vực ở đông nam Thổ Nhĩ Kỳ bị ảnh hưởng bởi trận động đất hồi tháng 2 trong vòng một năm. Trong một bài phát biểu gần đây, ông thừa nhận rằng khoảng 6,5 triệu tòa nhà trên khắp đất nước đang cần được tái thiết.
Imamoglu, thị trưởng Istanbul, đã được đề cử ra tranh cử phó tổng thống bởi một liên minh các đảng đối lập với hy vọng lật đổ Erdogan và Đảng Ak của ông trong cuộc bầu cử vào tháng 5.
Giờ đây, với trận động đất xảy ra vào tháng 2, việc chuẩn bị sẵn sàng cho thảm họa của Thổ Nhĩ Kỳ luôn được các cử tri quan tâm hàng đầu, Imamoglu đang kêu gọi sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa chính quyền trung ương và địa phương để chuẩn bị vốn thương mại của đất nước cho điều mà các chuyên gia cho là không thể tránh khỏi.
“Thảm họa sắp xảy ra là một thảm họa sẽ đe dọa an ninh quốc gia của Thổ Nhĩ Kỳ” - Imamoglu cho biết hồi đầu tháng này tại một cuộc họp công bố kế hoạch chuẩn bị cho thảm họa.
“Đó không chỉ là mối đe dọa đối với Istanbul hay vùng Marmara. Đó là mối đe dọa đối với tương lai, nền kinh tế và vị trí của Thổ Nhĩ Kỳ trên thế giới” – ông nhấn mạnh.