"Rửa tiền" qua tiền số hoạt động thế nào?
Trên lý thuyết, blockchain được xem là biểu tượng của minh bạch và tự do tài chính. Nhưng trong những lớp dữ liệu phức tạp đang vận hành từng giây trên khắp thế giới, một dòng chảy ngầm khác cũng tồn tại: dòng tiền bẩn được "rửa" qua tiền số (crypto). Chỉ trong vài năm qua, từ New York đến Singapore, từ Amsterdam đến Phnom Penh, các cơ quan điều tra đã phát hiện hàng chục tỷ USD được tội phạm chuyển qua tiền số Bitcoin, Tether hay Ethereum với mục đích duy nhất: xóa sạch dấu vết.
Theo Chainalysis Crypto Crime Report 2024, tổng giá trị tiền số có nguồn gốc bất hợp pháp được "rửa" trong năm 2023 là hơn 22 tỷ USD, tăng 30% so với năm 2022. Nếu tính từ 2019 đến nay, con số này đã vượt ngưỡng 120 tỷ USD. Văn phòng Liên hợp quốc về chống ma túy và tội phạm (UNODC) nhận định trong một báo cáo phát hành năm 2023: "Crypto đã thay đổi hoàn toàn cách thức rửa tiền. Tội phạm không còn cần ngân hàng hay công ty bình phong, chúng chỉ cần vài cú nhấp chuột".
"Rửa tiền" qua các đồng tiền có giá trị ổn định (stablecoin) như USDT, USDC là một phương thức phổ biến trong hệ sinh thái tiền điện tử. Tốc độ chuyển nhanh, chi phí thấp, khó truy vết là các đặc tính được bọn tội phạm ưa chuộng để che giấu tài sản bất hợp pháp. Theo các báo cáo tội phạm tiền số (crypto) năm 2025, stablecoin chiếm hơn 63% các giao dịch bất hợp pháp được xác định, với hơn 21 tỷ USD được rửa, tăng gấp 5 lần so với năm trước.
Hơn 120 tỷ USD được "rửa" qua tiền mã hóa từ năm 2019 đến nay
Tiền bất hợp pháp từ hack, lừa đảo, ma túy, ransomware... được chuyển thành stablecoin để đưa vào hệ thống crypto thông qua sàn giao dịch tập trung có mức độ kiểm soát thấp hoặc sàn phi tập trung (DEX) để mua stablecoin bằng tiền mặt, thẻ tín dụng bị đánh cắp hoặc crypto khác. Dù có hàng nghìn loại tiền mã hóa đang lưu hành, các chuyên gia cho biết ba đồng phổ biến nhất trong "rửa tiền" là Bitcoin (BTC), Tether (USDT) và Ethereum (ETH). Nguyên nhân rất đơn giản: chúng có tính thanh khoản cao, dễ chuyển đổi và được chấp nhận ở hầu hết sàn giao dịch quốc tế.
Các sàn phi tập trung (DEX) và dịch vụ trộn tiền ảo (crypto mixer) đang là trung tâm của hoạt động rửa tiền hiện nay. Khác với sàn tập trung (CEX) như Binance hay Coinbase, DEX cho phép người dùng giao dịch ẩn danh mà không cần xác minh danh tính (KYC). Trong khi đó, crypto mixer là dịch vụ "trộn" các loại tiền mã hóa để che giấu nguồn gốc và lịch sử giao dịch của chúng, nhằm tăng cường tính ẩn danh. Dịch vụ này gộp chung nhiều giao dịch với nhau, xáo trộn và phân phối lại vào các địa chỉ ngẫu nhiên, khiến việc truy xuất nguồn gốc ban đầu trở nên cực kỳ khó khăn. Crypto mixer được tạo ra để cải thiện tính riêng tư của các loại tiền ảo như Bitcoin, nhưng lại bị bọn tội phạm lạm dụng cho mục đích "rửa tiền".
Năm 2023, hơn 23% lượng tiền bất hợp pháp trên blockchain được chuyển qua các DEX như Uniswap, PancakeSwap hoặc các dịch vụ trộn tiền ảo. Một ví dụ nổi bật là vụ Tornado Cash năm 2022, nơi hai nhà sáng lập bị Mỹ truy tố vì giúp "rửa" hơn 1 tỷ USD tài sản bị đánh cắp, bao gồm cả tiền của nhóm hacker Lazarus. Một vụ khác là Bitzlato năm 2023, sàn giao dịch bị FBI triệt phá với cáo buộc "rửa" 700 triệu USD cho các nhóm tội phạm mạng ở Nga và Đông Âu. Những vụ này cho thấy "rửa tiền" bằng crypto đã vượt khỏi phạm vi các cá nhân nhỏ lẻ, trở thành hoạt động có tổ chức, xuyên quốc gia.
Ngay cả các game tưởng chừng vô hại cũng không thoát khỏi vòi bạch tuộc. Các sàn game blockchain ở Châu Á đôi khi không chỉ là nơi chơi game mà còn là "cổng rửa tiền" cho tội phạm mạng. Game blockchain và game NFT tại Đông Nam Á từng tạo nên làn sóng đầu tư mạnh mẽ. Nhưng sau đó, các nhóm tội phạm đã phát hiện và tận dụng tính năng giao dịch ngang hàng (P2P) trong trò chơi để ngụy trang các khoản chuyển tiền lớn dưới danh nghĩa giải thưởng. Một báo cáo của UNODC năm 2024 nhận định, Philippines và Campuchia nằm trong top đầu các quốc gia có lượng giao dịch USDT đáng ngờ cao nhất thế giới, chiếm hơn 40% tổng giao dịch P2P có dấu hiệu rửa tiền.
Nỗ lực quốc tế trong truy vết "ví bẩn"
Từ năm 1989, lực lượng đặc nhiệm tài chính quốc tế (FATF) - một cơ quan liên chính phủ được các nước G7 thành lập để chống lại tội phạm tài chính như "rửa tiền", tài trợ khủng bố. FATF đặt ra các tiêu chuẩn quốc tế và giám sát việc thực thi chúng, bao gồm cả các giao dịch liên quan đến tiền số, trong đó có quy định "Travel Rule", yêu cầu sàn crypto xác minh danh tính người gửi và người nhận.
Tiền ảo Bitcoin
Mỹ, EU, Singapore và Hàn Quốc đã lập trung tâm phân tích blockchain quốc gia để theo dõi "ví bẩn" tiền số. Kết quả bước đầu cho thấy, tính minh bạch của blockchain được nâng cao nhờ quy định của FATF, các công cụ như Chainalysis hoặc Elliptic có thể truy vết tiền số bẩn, dẫn đến các vụ tịch thu hàng tỷ USD trong thời gian gần đây.
Một số trường hợp truy vết thành công năm 2024 - 2025 nhờ nỗ lực hợp tác quốc tế có thể kể ra như vụ Bộ Tư pháp Mỹ tịch thu lượng tiền ảo trị giá 225 triệu USD trong các vụ lừa đảo đầu tư crypto với nạn nhân từ Mỹ, Anh, Đức, Úc. Một cuộc điều tra quốc tế năm 2024 đã phá vỡ đường dây của băng buôn ma túy Sinaloa ở Mexico "rửa tiền" cho nhóm tội phạm Trung Quốc, tịch thu được tiền ảo trị giá hơn 50 triệu USD. Tại Châu Âu, cơ quan điều tra cũng phá được đường dây "rửa tiền" liên quan đến băng ma túy Kinahan tại Ireland. Lượng tiền ảo trị giá hàng triệu USD chuyển lòng vòng qua hàng trăm ví để né tránh sự giám sát ngân hàng đã bị phát hiện và tịch thu.
Những vụ này cho thấy việc tăng cường các quy định giám sát giao dịch tiền số như GENIUS Act của Mỹ năm 2025 hay Travel Rule của FATF trước đó đang giúp giao dịch tiền ảo không hoàn toàn là ẩn danh như trước đây. Việc "rửa tiền" qua stablecoin như USDT và USDC chiếm tỷ lệ lớn trong các giao dịch bất hợp pháp, tuy nhiên các biện pháp giám sát chặt chẽ hơn đã góp phần đưa ra ánh sáng các dòng tiền số bẩn.
Mặc dù "rửa tiền" qua crypto tăng 23% năm 2024, tỷ lệ giao dịch bất hợp pháp so với tổng thị trường giảm từ 0,61% (2023) xuống 0,14% nhờ sự phát triển của công nghệ và các quy định giám sát. "Rửa tiền" qua tiền ảo đang phát triển theo hướng tinh vi hơn, nhưng công nghệ blockchain minh bạch và quy định toàn cầu đang dần thu hẹp không gian cho tội phạm.
Ở Việt Nam, Chính phủ đang hoàn thiện khung pháp lý để cấm hoặc điều chỉnh tài sản ảo, tập trung chống "rửa tiền" qua sàn bất động sản và crypto. Người dùng nên ưu tiên sàn có xác định danh tính (KYC) và quy định chống "rửa tiền" chặt chẽ, tránh các giao dịch ngang hàng P2P không rõ nguồn gốc cũng như theo dõi quy định từ Ngân hàng Nhà nước để tránh rủi ro pháp lý.
Các nước chống "rửa tiền số" như thế nào?
Liên minh Châu Âu đã ban hành Chỉ thị chống "rửa tiền" thứ năm (5AMLD) và Quy định chuyển tiền (TFR) mở rộng các yêu cầu đối với các nhà cung cấp dịch vụ tài sản ảo (VASP). Nước Anh đã thực hiện nhiều biện pháp mới, bao gồm sẵn sàng tịch thu tài sản tiền điện tử bị nghi ngờ có liên quan đến hoạt động "rửa tiền" trước khi bắt giữ. Còn Singapore đã ban hành Đạo luật dịch vụ thanh toán (PSA) nhằm giám sát nghiêm ngặt hơn các doanh nghiệp tiền điện tử. Hồng Kông (Trung Quốc) đã sửa đổi Pháp lệnh Chống rửa tiền và Tài trợ chống khủng bố (AMLO) để tăng cường quản lý các nền tảng giao dịch tài sản ảo.
Các hệ thống giám sát giao dịch tiên tiến cũng đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến chống "rửa tiền". Báo cáo nêu bật việc các nước áp dụng tăng sử dụng các công cụ phân tích blockchain, các công cụ máy học và trí tuệ nhân tạo để phát hiện các mô hình bất thường, hành vi "rửa tiền", đồng thời cung cấp liên tục các cảnh báo theo thời gian thực để nâng cao hoạt động giám sát. Cuộc chiến chống "rửa tiền" thông qua tiền mã hóa là một thách thức đối với nhiều quốc gia, trong đó có những quốc gia có công nghệ tiên tiến nhưng cũng rất khó khăn để thích nghi và đối phó liên tục với các chiêu trò mới. Trong khi đó hệ sinh thái tiền mã hóa tiếp tục phát triển, vì vậy các chiến lược ngăn chặn khai thác tiền mã hóa cho mục đích bất hợp pháp của các quốc gia cũng phải phát triển theo.
(CATP) Theo báo cáo của Văn phòng Liên hợp quốc về ma túy và tội phạm (UNODC), ngành công nghiệp lừa đảo hàng năm chiếm đoạt số tiền khổng lồ khoảng 27 - 36,5 tỷ USD với hàng trăm nghìn người bị buôn người để ép buộc tham gia hoạt động tội phạm. Từ quy mô một khu vực nhỏ, các trung tâm lừa đảo đã lan rộng toàn cầu, cả Nam Á, Châu Phi, ngay cả các khu vực phát triển như Mỹ, Châu Âu.