Mùa nước nổi ở miền Tây giờ trở nên hiu hắt, không còn cảnh đánh bắt nhộn nhịp như những năm trước. Nguồn thu nhập giảm khiến cuộc sống hàng ngàn hộ dân ở vùng "rốn lũ” thêm khó khăn chồng chất giữa lúc dịch Covid-19 vẫn diễn biến phức tạp.
Nông dân chờ con nước
Hiện trên cánh đồng xã Thường Thới Hậu B, huyện Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp, nông dân đã xong vụ lúa hè thu, xả bờ chờ con nước về. Theo ghi nhận, nhiều thửa ruộng còn trơ gốc rạ và một số lúa chét (mọc từ gốc rạ) xanh mơn mởn.
Ngồi nhìn ra cánh đồng sau nhà nhưng nét mặt không khỏi buồn bã, ông Trình Văn Minh (người địa phương) nói: "Năm ngoái nước thấp mà tầm này cũng ngang đầu gối rồi. Năm nay tệ hơn, chẳng thấy nước nôi gì, đoán chừng chắc chẳng có lũ luôn rồi".
Hơn 30 năm làm nghề săn bắt sản vật mùa nước nổi, với ông Minh, lũ về là khoảng thời gian cá mắm gia đình ăn không hết và có đồng ra đồng vô mỗi ngày. Lúc này, lũ chưa về, ông không có việc làm, vợ ông thường ngày đan lát ghế mây cũng thất nghiệp vì ảnh hưởng của dịch Covid-19. Hai người con của ông làm công ăn lương cũng đang nằm nhà vì dịch.
Tương tự Đồng Tháp, An Giang là tỉnh đón nhận nước lũ từ thượng nguồn đồ về sớm nhất so với nhiều tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Tuy nhiên, hiện nước ở đây chỉ rục rịch lên đồng, chưa cao.
Đứng tần ngần hồi lâu trên bờ kênh Vĩnh Tế với ánh mắt xa xăm, anh Nguyễn Văn Hùng (ngụ xã Vĩnh Tế, TP.Châu Đốc, có hơn 20 năm sống cùng nghề câu lưới) thở dài, nói gọn lỏn: "Chắc năm nay nước nhỏ nữa rồi!".
Người dân đặt dớn dưới kênh chưa thể lên đồng vì chờ nước lũ
Chỉ tay xuống chiếc vỏ lãi nằm gối đầu trên bến từ nhiều tháng nay, anh Hùng cho biết, nước chưa về, anh chỉ đánh bắt lòng vòng mấy đoạn kênh gần nhà. Sau giãn cách xã hội, nhiều người sống nghề "bà cậu" như anh đành xuống kênh Vĩnh Tế kiếm ít cá đem ra chợ để lo toan gia đình.
"Bây giờ, nhìn mút con mắt vẫn chưa thấy nước đâu. Mỗi năm mấy tháng, tui nhờ con nước để tích lũy tiền bạc trang trải cuộc sống, rồi đón Tết. Năm nay tình hình coi bộ khó lắm! Dịch dã khó kiếm sống, giờ tới nước nhỏ thì dân câu lưới đành bỏ nghề hết" - anh Hùng bộc bạch.
Còn tại vàm Cỏ Lau (thuộc ấp Phú Lợi, xã Phú Hữu, huyện An Phú) trước đây được xem là ngư trường đánh bắt của hàng trăm gia đình, nay cũng trở nên thưa bóng ngư dân.
Ông Năm Đằng (66 tuổi) - người có hơn nửa đời gắn bó với cánh đồng này kể, trước đây, cứ tháng 7 âm lịch là người dân ra đồng đánh bắt đỏ đèn, còn giờ may mắn lắm chỉ thấy thấp thoáng vài chiếc. Thời điểm này, chiếc rớ (ngư cụ như vó cất) rộng 1.000m2 của ông cũng chỉ cho nguồn thu nhập chưa tới 100 ngàn đồng vì vắng bóng cá, tôm.
Làng nghề ngóng người mua
Sau khi nhiều tỉnh ĐBSCL nới lỏng giãn cách, nhiều gia đình làm nghề "ăn theo lũ” vẫn chưa thể vui hơn. Ông Đinh Văn Đỏ (ngụ xã Mỹ Đức, huyện Châu Phú, tỉnh An Giang) có thâm niên làm lợp cua hơn 30 năm nay. Cái nghề "ăn theo lũ” này đã giúp gia đình ông sống khỏe, nhưng giờ khó khăn, vất vả hơn bao giờ hết.
"Mấy năm trước, nhà tui làm lợp cua để bán cho khách, mỗi mùa hơn 1.000 cái. Tính hết mùa nước cũng kiếm được hơn 20 triệu đồng. Năm nay, lợp vẫn làm mà không có người mua. Phần vì giãn cách xã hội, họ không đi được, phần vì nước nhỏ nên chẳng ai mua lợp làm gì”, ông Đỏ than thở.
Nhiều gia đình chưa thể đánh bắt sản vật vì chờ nước lũ
Chung cảnh ngộ, tại làng nghề đóng xuồng rạch Bà Đài (xã Long Hậu, huyện Lai Vung, tỉnh Đồng Tháp) nhiều cơ sở đã nghỉ dịch hơn 2 tháng. Các năm trước, nước về sớm và nhiều, làng nghề nhộn nhịp đóng xuồng cho ngư dân ra đồng bắt cá. Những năm gần đây, nước về thấp lại muộn nên các đơn hàng đóng xuồng càng thưa thớt.
Bà Đỗ Thị Cẩm Loan (ngụ địa phương) cho biết: "Mỗi năm làm chừng vài chục chiếc để bán cho người dân đánh bắt mùa nước nổi, nhưng đến thời điểm hiện tại chưa có ai đặt hàng. Còn 50 chiếc ghe đóng cho khách ở Bến Tre để đi trong những mương dừa, ao cá do giãn cách xã hội nên còn chất trong kho chưa thể giao đi".
Các tiệm lưới của làng nghề đan lưới Thơm Rơm (P.Tân Hưng, Q.Thốt Nốt, TP.Cần Thơ) cũng khá trầm lắng vì lượng mua hàng ít, trong khi đó thời điểm này trước đây được xem là đợt cao điểm của năm.
Một chủ tiệm cho biết: "Một số dự báo cho rằng năm nay lũ nhỏ nhưng tôi tin nhiều loại ngư cụ vẫn có đầu ra vì nhiều người có nhu cầu mua. Do vậy, tôi đã tăng cường sản xuất trước 1 tháng để có hàng bán ngay khi thị trường cần. Hiện nước lũ chưa về nên người mua còn ít".
Ngư cụ treo dưới sàn nhà vì nước lũ còn khá thấp so với mọi năm
Thạc sĩ Nguyễn Hữu Thiện - chuyên gia nghiên cứu độc lập về sinh thái ĐBSCL - cho biết: Đầu mùa mưa năm nay, các đập thủy điện ở thượng nguồn đã giữ lại phần lớn lượng mưa đầu mùa 2021 làm cho khởi đầu của mùa lũ 2021 rất thấp so với điều kiện tự nhiên.
Cụ thể, các đập ở Trung Quốc đã giữ lại 1,4 tỉ m3 nước trong tuần, đập Nuozhadu giữ 1,15 tỉ m3 trong tuần làm dâng mực nước trong hồ lên 5m. Hầu hết 34 đập chi lưu ở Lào, Campuchia, Thái Lan cũng đã giữ lại nước trong tuần qua để dự trữ nước trong hồ, tổng cộng 633 tỉ m3.
Việc tích nước này diễn ra hàng năm vào đầu mùa lũ, nhưng năm nay lượng mưa đầu mùa trong lưu vực lại thấp hơn trung bình nhiều năm, từ đó gây ra tác động lớn đến mực nước sông Mêkông đầu mùa lũ, gây ảnh hưởng lớn đến sản lượng thủy sản tự nhiên vì thiếu nơi sinh sản đồng thời ảnh hưởng đến nông nghiệp ở một số nơi trong lưu vực.
Cũng theo chuyên gia này, mực nước đoạn sông Mêkông ở Lào - Đông Bắc Thái Lan từ biên giới Lào - Trung Quốc đến Vientiane vì gần với các đập Trung Quốc xây dựng nên sẽ rất nhạy với sự vận hành đóng/mở của các đập thuộc đoạn phía Trung Quốc.
Đối với ĐBSCL, sự vận hành đóng, mở của các đập Trung Quốc có ảnh hưởng đến mực nước nhưng ít hơn, vì phần lớn nước về ĐBSCL do ảnh hưởng mưa ở tả ngạn thuộc đoạn trung lưu sông Mêkông, nhất là ở Lào. Ngoài vấn đề làm chậm thời gian đầu mùa lũ của các đập thủy điện, tình hình thời tiết liên quan đến chu kỳ Enso mới là yếu tố quyết định lượng nước về ĐBSCL...