Phải dám đối mặt với vấn đề cốt lõi

Có ý kiến cho rằng một số người dân hoặc có ý đồ xấu, hoặc bị lôi kéo, đã có hành vi gây rối; ý khác lại ủng hộ cách phản ứng của người dân đối với việc đặt một trạm thu phí bị cho là có tác dụng buộc người dân phải đi theo ý muốn của nhà đầu tư mà không có sự lựa chọn.

Đúng là có một số lái xe đã ứng xử thái quá. Tuy nhiên, cách mà những người có trách nhiệm trong ngành giao thông vận tải xử lý vấn đề mới là nguồn cội đích thực của tất cả những rối ren. Chỉ riêng quyết định giảm mức phí đã cho thấy có gì đó không ổn trong công việc của nhà quản lý: động thái đó hàm ý rằng nhà quản lý đã thừa nhận tính bất hợp lý của mức phí ban đầu. Người ta không quên trước đó mấy tháng, một lãnh đạo ngành giao thông vận tải đã khẳng định điều ngược lại với một thái độ rất quyết đoán. Điều đó cho thấy nếu người dân không phản ứng, thì nhà quản lý không nhận sai.

Dư luận, người dân không muốn dừng lại ở việc hạ mức phí, một giải pháp bị cho là mang tính thoả hiệp với cái sai, mà muốn đi đến cùng: rốt cuộc, bản thân việc thu phí, nghĩa là sự tồn tại của trạm thu phí ở vị trí hiện hữu là hợp lý hay không hợp lý?

Nhà quản lý nhận ra được thắc mắc của người dân và, song song với việc hạ mức thu cùng với việc cho vận hành trở lại trạm thu, đã đưa ra câu trả lời: toàn bộ dự án, bao gồm việc xác định vị trí đặt trạm thu phí đã được xây dựng, thông qua phù hợp với các quy định của pháp luật.Hơn nữa, việc đặt trạm tại vị trí hiện hữu đã được sự đồng thuận của chính quyền và nhất là các cơ quan đại diện dân cử địa phương.

Thật ra, chẳng có luật nào nói rằng đại biểu dân cử có quyền đưa ra ý kiến thay cho người dân, đúng hơn, cho người chịu phí, trong trường hợp này. Vả lại, ngay cả việc đặt vấn đề liệu người chủ trương dự án có hay không có hỏi ý người dân địa phương cũng sai về logic.

Khác với thuế, là nghĩa vụ tài chính cưỡng bách, phí là loại nghĩa vụ tài chính mà người dân chỉ phải thực hiện một khi sử dụng dịch vụ do người thu phí cung ứng. Theo suy nghĩ đó, thì về mặt lý thuyết, muốn đặt trạm thu phí tại Cai Lậy, phải hỏi tất cả những người lái xe đi lại trên con đường đó xem họ có đồng ý sử dụng dịch vụ do nhà đầu tư cung cấp và chấp nhận trả phí hay không, chứ không phải chỉ hỏi ý dân địa phương. Tất nhiên, trên thực tế, chẳng ai làm nổi việc như thế.

Rõ hơn, vấn đề không phải là đã hỏi hay chưa hỏi ý dân trong vụ đặt trạm BOT Cai Lậy. Nhà đầu tư đã làm đường mang tính dịch vụ ở đâu thì cứ đặt trạm ở đó và cứ thoải mái hét giá. Nếu chấp nhận sử dụng dịch vụ, thì người dân đi vào con đường đó, như một cách chấp nhận đề nghị giao kết hợp đồng do nhà đầu tư đưa ra, và do đó phải trả đủ phí. Nếu không chấp nhận sử dụng dịch vụ, thì người dân đi lại con đường mà mình đã góp phần xây dựng, bảo dưỡng bằng tiền thuế mình đã trả.

Tóm lại, đặt trạm sai vị trí, có tác dụng tước quyền lựa chọn của người dân giữa các phương án đi lại, mới đích thực là cái sai phải sửa. Không thể lấy lý do vì có đến 8 cái trạm như thế đang tồn tại trên Quốc lộ 1, nghĩa là đã phạm sai lầm quá quen, chính xác hơn là quá sâu, quá nặng, mà không sửa được. Đặc biệt, không nên nói rằng Nhà nước không có tiền, nên không thể mua lại dự án để chấn chỉnh. Nói kiểu đó thì chẳng khác gì xúi giục những ai đã gây thiệt hại cho người khác cứ vin vào cớ không có tài sản để khỏi bồi thường.