"Thế giới ngầm" trong và ngoài rừng
Hàng chục năm qua, các đầu nậu và giới "vàng tặc" tạo ra nhiều lò vàng trái phép ở các khe suối: Ba Cây, Môn, Dẻ, Mi Xi, Xa Lời (xã Bến Quan, tỉnh Quảng Trị). Các đầu nậu như: L. "mập", vợ chồng H. "bà Triệu" - L. "vàng", Hòa "bảo vệ rừng", A. "y tế", Tý "gầy", Đông, Dũng, Tú... Mỗi "trùm" có những biệt danh, nghề và điều hành các lò vàng khác nhau. Nhưng các đầu nậu này có điểm chung là đều giàu có, liều lĩnh, nhiều mánh khóe, tàn phá rừng, tận thu khoáng sản, hủy hoại môi trường...
Mỗi đầu nậu cầm đầu 1 hoặc hơn 1 lò vàng. Chủ lò móc nối đội quân "vàng tặc" từ miền Bắc và miền Trung đến cùng khai thác, ăn chia. Chủ lò đầu tư máy móc, thiết bị và nhân công. "Vàng tặc" có nghề, kinh nghiệm thì trực tiếp khai thác vàng. Ngoài ra, còn nhiều người được thuê để vận chuyển, khuân vác thiết bị, máy móc, nhu yếu phẩm... vào các lò. "Vàng tặc" có tổ chức, hoạt động theo "luật" riêng. Tinh vi hơn nữa, các lò vàng tránh xâm phạm nhau và không "tố" nhau nhằm che giấu cho cả hệ thống "vàng tặc".
Lán trại tại lò vàng trái phép ở xã Bến Quan, tỉnh Quảng Trị
RPH đầu nguồn sông Bến Hải xuất hiện "vàng tặc" từ cuối những năm 1990 với 2 hình thức: người dân địa phương khai thác vàng sa khoáng dọc theo các suối và người ngoài địa phương tổ chức đục, đào hầm sâu vào lòng đất để tìm vàng. Dần dần, việc đào đãi vàng dọc sông suối ít đi và gia tăng "vàng tặc" trong rừng với quy mô lớn, phương thức tinh vi nhưng cũng ngông nghêch, thách thức.
Khi chúng tôi tiếp cận bất ngờ, khoảng 10 người trong một lò vàng ở khe Ba Cây rất hốt hoảng. Ai cũng ốm yếu, xanh xao như tàu lá chuối. Ông Tý "gầy", đại diện trong nhóm, ấp úng nói: "Các lò đang bị kiểm tra nên người làm bỏ đi hết. Tôi và mấy anh em lên khuân vác máy móc, dụng cụ về, tránh bị phá hủy". Thực chất, Tý "gầy" là chủ lò vàng này và đang trong thời gian "án binh bất động", giấu máy móc, thiết bị vào rừng, trong đường hầm.
L. "mập" hàng chục năm oanh tạc, tổ chức đục rừng, đào vàng cũng kiếm được khá nhiều nhờ nguồn lợi bất chính. Nhờ vàng, hơn 10 năm trước, L. "mập" sống vương giả, tiêu xài "thả ga", tiền không cần đếm... Còn vợ chồng H. "bà Triệu" cũng nổi tiếng khắp vùng, trước đây làm quy mô lớn nhưng bị truy quét nhiều nên về sau vừa lén lút làm vàng vừa canh chừng, đối phó lực lượng chức năng.
Chủ lò và các phu vàng, người vận chuyển
Có những người đang công tác ổn định tại đơn vị sự nghiệp nhưng lén lút tham gia điều hành lò vàng như A. "y tế", Hòa "bảo vệ rừng"... Tại cuộc họp ngày 16/4/2025 giữa UBND xã Vĩnh Ô (cũ) và các cơ quan chức năng, Ban quản lý (BQL) RPH đề nghị Công an xã điều tra có sự tiếp tay của lực lượng bảo vệ rừng hay không. Ông Lê Văn Hòa - làm việc tại Trạm bảo vệ rừng Vĩnh Ô - Vĩnh Hà thừa nhận có bạn là người đào đãi vàng nhưng bản thân không liên quan. BQL RPH đã cho kiểm điểm trách nhiệm của Trạm và ông Hòa (là hợp đồng lao động của BQL RPH), do để xảy ra khai thác vàng trái phép mà không phát hiện, ngăn chặn kịp thời; bố trí ông Hòa làm việc tại Trạm quản lý bảo vệ rừng tiểu khu 604.
Nhiều lần bắt gặp các chủ lò, "vàng tặc", chúng tôi đều nghe những lời than khổ: "Vay mượn, cắm sổ đỏ dồn hết làm vàng. Hàng chục người mỗi ngày chỉ thu được vài phân, có ngày không có, đầu tư rất nhiều". Ngoài các chi phí cứng như mua sắm máy móc, thuê nhân công, còn có các khoản không chính thức nhưng "lo lót" cho các "cò”, môi giới, "quà” cho người này người khác... Tôi hỏi: "Làm vàng trái phép và lỗ như vậy sao vẫn sống chết bám vào rừng" thì nhận được sự xảo biện là không biết làm nghề gì khác, trót đầu tư nhiều tiền của, công sức rồi thì gắng làm tiếp, mong trúng mạch vàng để bù lỗ, trả công cho anh em...
Phu vàng đối diện nhiều nguy hiểm, rủi ro do tai nạn có thể xảy ra bất cứ lúc nào, dễ bị truy đuổi, bị xử lý vi phạm... nhưng họ vẫn cố bám rừng, liều mạng làm vàng. Nhiều vụ thương vong về người đã xảy ra ở các lò vàng không làm phu vàng chùn chân, bởi nguồn lợi bất chính từ "lãnh địa vàng" trên không hề nhỏ.
Máy móc tại một lò vàng
Điệp khúc truy quét, đang lên phương án xử lý
Cuối năm 2024 và đầu năm 2025, giá vàng tăng cao, lợi nhuận từ vàng lớn nên tình trạng khai thác vàng trái phép gia tăng về số chủ lò, quy mô và lượng người. Các lao động ngoài địa phương (chủ yếu ở Thái Nguyên và Quảng Nam cũ) có tay nghề cao được các chủ lò thuê đến hoạt động, không khai báo cư trú, tiềm ẩn nhiều nguy cơ mất an ninh. Gần đây, rộ tin người dân thôn Cây Tăm nhặt được vàng trên suối. Vì vậy, các đối tượng gia tăng vào rừng làm vàng với phương thức càng tinh vi; máy móc để khai thác vàng nhỏ gọn rồi lợi dụng đêm tối để đưa vào rừng; khi khai thác thì dùng giảm thanh để không có tiếng máy nổ, lọc nước để nước đục không chảy theo khe suối nên các lực lượng bảo vệ rừng rất khó phát hiện.
Năm nào cũng có các đợt truy quét với nhiều công sức, tiền của nhưng đoàn đến nơi thì "vàng tặc" ngưng, trốn tránh, máy móc thiết bị đã được đưa đi. Không lâu sau, "vàng tặc" nóng trở lại. Mỗi lần chủ rừng đi kiểm tra thì rừng xanh mất thêm nhiều mảng, đất rừng bị cày xới như bị bom đạn. Sau đó là kế hoạch, phương án, tăng cường chốt chặn, tuần tra, truy quét, xử lý...
Biết sự nhức nhối của "vàng tặc" trong hàng chục năm qua và được quản lý chặt bởi chính quyền địa phương, cơ quan bảo vệ rừng, lực lượng kiểm lâm... nhưng vì sao chưa thể dẹp? Mang câu hỏi này gõ cửa nhiều nơi nhưng PV được lý giải: "Địa bàn rộng, lực lượng mỏng, phải có kế hoạch, xin cấp trên"; "Các đối tượng lén lút, canh chừng lực lượng chức năng"; "Không bắt được quả tang, không đủ căn cứ xử lý”...
Ông Nguyễn Ngọc Hùng - Giám đốc BQL RPH lưu vực sông Bến Hải cho biết, từ năm 2007 đến nay, BQL thường xuyên cùng các lực lượng đẩy đuổi "vàng tặc" ra khỏi rừng, tuyên truyền vận động người dân không khai thác vàng trái phép. Năm 2025 có 15 đợt truy quét, phá huỷ gần 30 lán trại và máy móc, dụng cụ. Các đoàn công tác chỉ đẩy đuổi "vàng tặc" ra khỏi rừng, xử lý hành chính một số người. Không có vụ án, đối tượng nào được khởi tố với lý do thiếu yếu tố cấu thành tội phạm, không bắt được quả tang, không có tang vật, nhân chứng...
Bể nước chứa hóa chất độc hại của các phu vàng
Theo báo cáo của chủ rừng, tại các tiểu khu 582, 583 và 575H hiện có 9 hầm vàng, chủ rừng và các lực lượng chức năng không biết được độ sâu, bề rộng, kết cấu trong hầm do không có phương tiện để khảo sát. Có 6 bể chứa nước bỏ hóa chất để tách, lọc vàng chứa các chất độc hại ảnh hưởng đến môi trường. Khi mưa lũ, nước trong các bể tràn ra sông suối làm cá tôm chết trắng, trâu bò uống phải thì sinh bệnh, chết.
Để ngăn chặn hiệu quả, tiến tới chấm dứt nạn khai thác vàng trái phép ở rừng đầu nguồn, BQL RPH lưu vực sông Bến Hải đề nghị Sở NN&MT trình cấp thẩm quyền cho đánh sập 9 hầm vàng; hỗ trợ xử lý hóa chất độc hại tại 6 bể chứa nước bỏ hóa chất độc hại.
Ngày 15/5/2025, UBND tỉnh Quảng Trị ban hành văn bản, giao Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh chủ trì, phối hợp với Sở, ngành xây dựng, triển khai phương án đánh sập, phá hủy các hầm vàng; làm rõ trách nhiệm của tập thể, cá nhân để "vàng tặc" lộng hành trong RPH. Mãi gần 2 tháng sau, ngày 11/7/2025, UBND tỉnh có văn bản đốc thúc, yêu cầu Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh khẩn trương triển khai, báo cáo kết quả. Ngày 17/7, lực lượng quân đội đi thực tế để khảo sát các hầm vàng. Ngày 22/7, Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh ra kế hoạch và đang tổ chức thực hiện; dự kiến hoàn thành trước ngày 25/8/2025. Các biện pháp cụ thể nữa là kiểm soát chặt tuyến rừng, duy trì các tổ chốt trực, sử dụng thiết bị bay không người lái để giám sát từ xa; tuyên truyền, vận động trong nhân dân không tham gia, không tiếp tay cho "vàng tặc", xử lý nghiêm các đối tượng vi phạm.
Hy vọng với sự chỉ đạo quyết liệt bằng kế hoạch, hành động cụ thể này sẽ chấm dứt được "thủ phủ vàng tặc" ở rừng đầu nguồn sông Bến Hải.
(CATP) Hàng chục năm qua, các chủ lò (đầu nậu) đã biến hàng trăm héc-ta rừng phòng hộ lưu vực sông Bến Hải (tỉnh Quảng Trị) thành "địa đạo vàng tặc" đáng cảnh báo. Thế giới ngầm với hàng trăm "vàng tặc", dày đặc đường hầm, giếng, hố, lán trại… đã đục khoét đất đá, cày xới rừng tan hoang, gây thất thoát tài nguyên; ô nhiêm môi trường, mạch nước; nguồn sống bị đe dọa; nguy cơ phức tạp về an ninh trật tự, tệ nạn xã hội…